DHAMBAAL | Page 28

6aad wuxuu soo bandhigayaa ribada, qararka, maysirka iyo khammaarka oo ka mid ah waxyaabaha xaaraamta ah oo bangiyada Islaamku kaga duwan yihiin bangiyada ku shaqeeya nidaamka ribada. Cutubka 7aadna wuxuu wax ka ifiiminayaa muuqaalka, hawlaha ay qabtaan iyo ahmiyadda ay leeyihiin guddiyada culimada ah ee la taliya bangiyada Islaamka (Sharica boards). Qaybta saddexaad, sidee u shaqeeyaan bangiyada Islaamku, waxay ka kooban tahay saddex cutub. Cutubka 8aad wuxuu muuqaal ka bixinayaa sida bangiyada Islaamku hantida u ururiyaan (deposit side) iyo adeegyada ay u qabtaan macaamiisha. Cutubka 9aad iyo 10aad waxay si qoto dheer u falanqaynayaan aaladaha iyo nidaamyada bangiyadu isticmaalaan markay maalgelimaha samaynayaan. Meesha cutubka hore ka hadlayo aaladaha ku salaysan wax-isku-darsiga (equity based), cutubka dambe, wuxuu ka hadlayaa aaladaha ku salaysan deymaha (debt based). Qaybta afraad, hey’adaha hantida u maammula sida waafaqsan shareecada Islaamku, waxay ka kooban tahay saddex cutub. Cutubka 11aad wuxuu muuqaal ka bixinayaa noocyada iyo aaladaha ay adeegsadaan hey’adaha hantida u maammula sida waafaqsan shareecada Islaamka. Cutubka 12aad iyo 13aad waxay kormar ku samaynayaan labo ka mid ah adeegyadii ugu dambeeyey ee ku soo biira caalamka maaliyadda Islaamka, i.e. sukukga iyo takaaful-ka. Buuggaani, sida labadii buug ee ka horreeyey, “Furaha Ganacsiga iyo Hoggaamiye”, waa buug u qoran qaab cilmiyaysan oo akadeemig ah (academic), sidaas aawadeed, buuggaan waxaa loo isticmaali karaa koorsooyinka Bangiyada Islaamka ee jaamicadaha iyo macaahidda sare ee dalka. Sidoo kale, buuggu wuxuu marjac iyo wehel u noqon karaa dadka ka shaqeeya, daneeya, dhiga, dhigta ama ku hawlan siday u fahmi lahaayeen guud ahaan nidaamka maaliyadeed ee Islaamka, gaar ahaan bangiyada Islaamka. Buugga waxaa sidoo kale ka faa'iidaysan kara xeer-dejiyayaasha, siyaasiyiinta iyo hoggaammada maammulka hey'adaha dawladda. T akaaful: milicsi taariikheed Luqad ahaan, kelmadda ‘takaaful’ waa kelmad carabi ah oo laga soo dhambalay ‘kafala’ oo micneheedu yahay dammaanad qaadid. Sharci ahaan, takaafulku waa heshiis wada shaqayn, oo dhex mara koox dad ah, ujeeddaduna tahay in ay isu gurmadaan oo is garab galaan haddii dhibaato soo gaarto mid ka mid ah kooxdaas heshiiska wada gashay. Hey’adda Xisaabaadka iyo Hantidhowrka u Qaabbilsan Bangiyada Islaamku waxay takaaful-ka ku qeexdaa nidaam iskaashi iyo wax isku darsi oo dadka ku bahoobay isku taageeraan haddii mid ka mid ah dhibaato soo gaarto. Sida, Fisher (2008), Chatterjee (2009) iyo rag kaleba soo guuriyaan, nidaamka takaafulku in kastoo uu weli gaban yahay, haddana, wuxuu salka ku hayaa nidaam qaddiim ah oo Jaziirada Carabta laga isticmaali jirey Islaamka hortiis. Nidaamkaas oo markii dambe ay si aad ah u isticmaali jireen ganacsatadu, siiba kuwa doomaha xammuulku, wuxuu ahaa nidaam ay ganacsatada iyo doonyalaydu isku caawin jireen haddii duruuf adagi ku timaado mid ka mid ah, sida in shixnaddu qoydo, doontu degto ama dhibaato kale soo gaarto. Marka laga soo tago taariikhdaas hore iyo tusaalooyinkaas, takaafulkii u horreeyey ee laga yagleelo 28 caalamka Islaamka waxaa laga furay waddanka Suudaan sannadkii 1979-kii. Waxaa xigay saddex takaaful oo sannadihii 1983-1985 laga kala taagey waddammada Sacuudiga, Baxrayn iyo Malaysiya. 30 sano ka gadaal, Ernst & Young (2012) waxay qiyaasaan in ugu yaraan 150 shirkadood oo takaaful ahi ka diiwaangashan yihiin caalamka (marka laga reebo Iiraan) ayna sannadkii 2012-kii maammulayeen hanti madaxa la dhaafaysa US$ 12 bilyan, labadii sano ee u dambaysayna ay sameeyeen koboc aan ka yarayn 20% sannadkiiba. Waxaa sidoo kale la saadaalinayaa in hantidaasi madaxa la dhaafi doonto US$ 20 bilyan ka hor dhammaadka 2015-ka. Si aad wax uga ogaatid ida takaaful-ka maanta loo isticmaalo; ceebaha takaaful-ka; muuqaalka takaaful-ka saxda ah iyo mustaqbalka takaaful-ka akhri buugga Bangiyada Islaamka. KA DALBO: t. 44 (0) 7838236171 e. [email protected] w. www.buuh.net www.buuh.net