ANSHAXA
GANACSIGA
“A merchant does better to take a loss than to make a dishonest profit”
Chilon. Greek Philosopher, 560 B.C.
Weedha, ‘anshax’, marka dadka
badidiisu maqlaan waxa maskaxdooda ku soo dhaca: dhaqanwanaag, hufnaan, toosnaan,
dhowrsoonaan, sarriigasho, han,
xishood, xumo ka caagid iyo
kelmado la mid ah. Qaar kale,
anshaxa waxay la xiriiriyaan waxa
garashadoodu u garawsato in
uu sax yahay. Qaar kale, anshaxa
waxay u arkaan wixii bulshadu
qummanaan u aragto. Qaar
kale, anshaxa waxay la xiriiriyaan
diinta. Qaar kalena, wixii waafaqsan ‘xeerka dahabka ah’.
Qaamuuska af-Soomaaliga ee
Yaasiin C. Keenadiid, anshaxa,
wuxuu ku macneeyaa “xeerarka
dhaqanwanaagga iyo bulshannimada”. Qaamuuska af-Ingiriiska
ee Oxford-na mar wuxuu ku
macneeyaa “qawaacidda haga
hab-dhaqanka qof ama koox”,
marna “cilmiga lagu derso damiirka”. Damiirkuna, waa xeerka
nagi ee qof ama kooxi ku kala
saarto khaladka iyo saxa ama
waxa xun iyo waxa fiican. Xeerarkaas negina, in kastoo ay is
bed-beddelaan, qofkana ka soo
galaan albaabbo badan, haddana, waxay qofka laabtiisa ku
guntamaan inta uu yar yahay.
10
Xuseen (1997) anshaxa wuxuu ku
qeexaa ‘xeerarka asluubta toosan
ee xukuma qofka iyo camalkiisa’.
Velesques (2002) anshaxa wuxuu
ku qeexaa “cilmiga lagu derso
damiirka dadka ama bulshada”.
Marquaes (2012) anshaxa waxay
ku qeexdaa “xeerarka haga
hab dhaqa nka qof iyo bulsho”.
Markaad qeexidahaas isu keentid waxaad arkaysaa in: anshaxu
yahay cilmi la barto; uu leeyahay
xeerar iyo qawaacid haga; uu
leeyahay mastarado lagu cabbiro; uu yahay wax, sida iimaanka,
korna u kici kara hoosna u dhici
kara.
Anshaxa ganacsiguna waa laan
ka mid ah laamaha anshaxa oo
lagu derso xeerarka negi ee
dhaqanwanaagga iyo bulshannimada iyo saamaynta xeerarkaasi
ku leeyihiin wax kasta oo xiriir la
leh ganacsiga. Anshaxa ganacsigu wuxuu, sidoo kale, muujiyaa
hab-dhaqanka iyo heemaalka
gundhiga u ah go’aammada
ganacsatada. Inta badanna, sida
laga fahmayo oraahdii Einstein
ee micneheedu ahaa “nisbiyada
waxaa loo adeegsadaa Fisigiska
ee looma adeegsado anshaxa”,
anshaxa waxaa saldhig u ah hal
wax: in wax kasta oo la qabanayo
lagu saleeyo xeerarka negi ee
damiirka. Xeerarkaasna waxaa
saldhig u ah, oo qayb ahaan, ay
ku xiran yihiin anshaxa iyo damirka ganacsadaha.
Ganacsatada, sida dayaxu uga
dhex muuqdo xiddigaha, uga
dhex muuqda sayladda ganacsiguna, sida daraasado badani
muujiyaan, waa ganacsato leh
aasaas ma guuraan ah oo ku
salaysan xeerarkaas negi. Ganacsatadaasi wax kasta oo ay
qabanayaan waxa ugu horreeya
oo ay ka fiiriyaan waa jaanibka
anshaxa.
Haddaan si kale u qoro, meesha
ganacsatada kale, himiladoodu,
si lagu hantaba ku kooban tahay
in faa’iido la helo, ganacsatada
anshaxa leh, himiladoodu waa in
faa’iido la helo iyadoo aan laga
gudbayn xudduudaha sugan ee
anshaxa, ama haddaan isticmaalno oraahdii Chilon, filosoofkii
Giriigga ahaa ee noolaa 560
dhalashadii Nebi Ciise (cs) ka hor,
“meeshii khiyaamo lagu hodmi
lahaa in la khasaaraa ka roon”.
Marka la dersayo anshaxa gawww.buuh.net