Tarih Boyunca Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Toprak Düzeni
ra, beylerbeyi ve kadının müşterek arzı ile hassa çakırcıbaşı, dizdar ve cebecibaşı arzları veya
ağa tezkeresi ile timar tercih olunduğuna da tesadüf edilmektedir.133 Timar tevcihlerinde özellikle beylerbeyilerin büyük salahiyetleri olup, tezkiresiz timarları kendileri doğrudan verebiliyorlardı. Tezkireli timarların tevcihinde ise önemli bir role sahiptiler. Çünkü tezkireler beylerbeyi tarafından sipahiye verilmekteydi.
Arzlar, “ibtidan tayin”, “terakki veya zam”, “mübadele” (ulufesi bedeli timar talebi),
“kasr-ı yed” (timardan başkası adına vazgeçme) gibi sebeplerle yapılırdı.134 Arzda özellikle rica edilen şeyin ne olduğu açıkça belirtilmeli ve timarın merkezdeki defterlerde bulunabilmesi için tüm bilgiler eksiksiz olarak belirtilmelidir. Arzlar merkeze geldikten sonra üç türlü işlem
uygulanmaktadır: 1. “Mahalli görüle” 2. “Der-kenar” ve 3. “tevcih buyruldusu”135
Mahalli görüle denildiğinde, arzda belirtilen bilgilerin Defterhânedeki mufassal,
icmâl, derdest veya rûznamçe defterlerinden araştırılıp belirlenmesi kastedilir. Bu defterler
kontrol edilmeden hiçbir işlem yapılmaz. Bu defterler, defterlere eklenmiş olan kâğıtlarla (vasale), XX.yüzyıl başına kadar Osmanlı bürolarında ana kütükler olarak kullanılmıştır. Defter
Timar Rûznamçe defterlerinden örnek
133 Göyünç, a.g.m., s.69
134 Göyünç, a.g.m., s.69; İnalcık, “Osmanlı Bürokrasisinde Aklam ve Muamelat”, s.2
135 İnalcık, “Osmanlı Bürokrasisinde Aklam ve Muamelat”, s.5
33