Türkiye Kadastrosu’nun Tarihçesi
Mahmud Es’ad Efendi üstün faziletlerinin, istirahat saatlerinde bile meşgul olduğu
ilmî çalışmalarının ve azminin bir sonucu olarak çok sayıda eser ortaya koymuştur. Bunlardan bazılarının mülkî ve askerî mekteplerce de kabul gördüğü, “Tarih-i İslâm” isimli eserinin
idadî mekteplerinin 4. ve 5. sınılarında822, “İlm-i Hayvanât” isimli eserinin yine idadî mekteplerinin 8. sınılarında823 ders kitabı olarak okutulduğu görülmektedir. Yine, Mahmud Es’ad
Efendi’nin dürüstlük ve sadakatle devletine hizmet eden bir memur olup, İlm-i Daniş ashabından824 olduğu ve Aydın’daki mahkeme reisliği görevinden milletvekili olmasına kadar
devam eden memuriyet hayatı boyunca üstün bir gayret ve fedakârane bir çalışma azmi ile
tüm görevlerinde muvafak olup, yaptığı işlerden dolayı herhangi bir soruşturma geçirmediği görülmektedir.825 Bununla birlikte, kaleme aldığı “Tarih-i İslam”, “İlm-i Servet”, “Ehl-i Salib Muharebeleri”, “Telhis-i Hikmet-i Hukuk” ve “Hukuk-ı Husûsiye-i Düvel” isimli eserlerinin,
bir ihbar üzerine, Adliye Nezâretinde oluşturulan bir komisyon tarafından incelemeye alındığına ve bu eserlerin telifat-ı muzırradan (zararlı yayınlardan) olup olmadığı konusunda soruşturma yapıldığına rastlamaktayız.826 Bir araştırmada yayınlanan belgede, Faziletli Mahmud Es’ad Efendi hakkında yapılan bir ihbar nedeniyle Abdülhamid tarafından vezir yapılmadığı ve rütbesinin İstanbul Payesi ile sınırlı kaldığı ifade edilmektedir.827 Söz konusu belgenin sonunda ifade edilen ihbar, “telifât-ı muzırra” ihbarı olmalıdır. Ancak, bu ihbar ve sonucunda gerçekleşen soruşturmanın Recep-Şaban 1319 tarihinde gerçekleştiği, Mahmud Es’ad
Efendi’nin ise bu tarihten sonra Abdülhamid döneminde hem Nişân-ı Âl-i Osman hem de İstanbul Payesi ile taltif edildiği anlaşılmaktadır. Mezkur tahkikat sonucunda, söz konusu eserlerin Maarif-i Umûmiye Nezareti’nce ruhsat verilerek basıldıkları, hatta bunların İdadiye ve
Rüştiye mekteplerinde okutuldukları ve sansür usulüne muhalif söz veya tabire rastlanmayıp, muzır neşriyat olmadığı anlaşıldığından Mahmud Es’ad Efendi’nin muhakemesine gerek
olmadığı ifade edilerek soruşturmanın sonlandırılmasına ilgili komisyonca karar verilmiş olduğu görülmektedir.828
822 BOA.MF.MKT. dos.no:491/22; 498/38
823 BOA.MF.MKT. dos.no:739/37
824 BOA.Y.PRK.AZJ. dos.no: 28/46
825 BOA.DH.SAİD. dos.no:18/211
826 BOA.MF.MKT. dos.no:586/29
827 Erdal Köktürk, Taşınmaz Mülkiyetinin Evinde Yaşam, Ankara 2004, s.31; “1247 Senesinden Beri Defter-i Hakanî Nezareti ve Emanetiyle
Vergi Emanetinde Bulunmuş Olan Vüzera-i Azam ve Rical-i Zevatın İhtiram Hazeratının Esamisiyle Tahrir-i Tayin ve Müddet-i Memuriyetlerin