book. qxd 03 / 08 / 2013 4:29 PM Page 20
¡ ÊÁŸ∞ øÈŸÊfl ∑‘§’ ÊŒ ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ◊apple ¥ ∑Ò §‚ apple’ Œ ‹ Ãapple ⁄ U „ apple ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË
¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ◊ÈÁQ § ◊Ùøʸ ∑‘§ ŸappleÃÊ „ apple◊ ¥ à ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple • Ê ¡ ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ∑‘§ Ÿ∞ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË ∑‘§ Ãı ⁄ U ¬⁄ U ‡ Ê ¬ Õ ‹ Ë – • ÊÁŒflÊ ‚ Ë ŸappleÃÊ • ı ⁄ U ¤ ÊÊ◊È◊Ù ¬ ˝◊Èπ ∑‘§ ¬ ÈòÊ ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ù ⁄ UÊíÿ ¬ Ê ‹ ‚ ÒÿŒ •„ ◊Œ Ÿapple ⁄ UÊ ¡÷ flŸ ¬ Á ⁄ U ‚⁄ U ◊apple ¥ ÁSÕà Á’⁄ U ‚ Ê ◊ ¥«¬ ◊apple ¥ ¬ Œ ∞fl ¥ ª Ù ¬ ŸËÿÃÊ ∑ § Ë ‡ Ê ¬ Õ ÁŒ ‹ Ê߸ – ⁄ UÊíÿ ◊apple ¥ ∑ § Ê ¥ª ˝apple ‚ ÁflœÊÿ∑ § Œ ‹ ∑‘§ ŸappleÃÊ ⁄ UÊ ¡ apple ¥ Œ˝ ¬ ˝ ‚ ÊŒ Á ‚¥„ • ı ⁄ U ⁄ UÊ ¡ Œ ÁflœÊÿ∑ § Œ ‹ ∑ § Ë ŸappleÃÊ • ÛÊ ¬ ÍáÊʸ ŒappleflË Ÿapple ÷ Ë ◊ ¥ ÁòÊÿÙ ¥ ∑‘§ Ãı ⁄ U ¬⁄ U ‡ Ê ¬ Õ ‹ Ë – ¬ ÎÕ∑ § ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫’ ŸŸapple ∑‘§’ ÊŒ vx ‚ Ê ‹ ‚ apple ÷ Ë ∑ § ◊ ‚ ◊ÿ ◊apple ¥ Ÿıflapple ¥ ◊ ¥ ÁòÊ◊ ¥«‹ ∑ § Ë •ª ÈflÊ߸ ∑ §⁄ U ⁄ U „ apple „ apple◊ ¥ à ¬ Ê ¥ øflapple • ÊÁŒflÊ ‚ Ë ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË „ Ò ¥– ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 vz Ÿfl ¥’⁄ U wÆÆÆ ∑ § Ù • ÁSÃàfl ◊apple ¥
• ÊÿÊ ÕÊ • ı ⁄ U Ã’ ‚ apple ß ‚ ∑ § Ë ∑ § ◊ÊŸ øÊ ⁄ U
• ÊÁŒflÊ ‚ Ë ŸappleÃÊ’ Ê’ Í ‹ Ê ‹ ◊ ⁄ UÊ ¥« Ë( ∞∑ §’ Ê ⁄ U), •¡ ¸ÈŸ ◊È ¥« Ê( ÃËŸ’ Ê ⁄ U), Á ‡ Ê’ Í ‚ Ù ⁄ UappleŸ( ÃËŸ’ Ê ⁄ U)
• ı ⁄ U ◊œÈ ∑ § Ù « ∏Ê( ∞∑ §’ Ê ⁄ U) ‚¥÷ Ê ‹ øÈ∑‘§ „ Ò ¥–
• Êßÿapple Ÿ ¡⁄ U « Ê ‹ Ãapple „ Ò ¥ ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ◊apple ¥ fl · ¸ wÆÆ ~ ◊apple ¥ „ È∞ ÁflœÊŸ ‚÷ Ê øÈŸÊfl ∑‘§’ ÊŒ ∑‘§ ÉÊ≈UŸÊR § ◊ ¬⁄ U... wx ÁŒ ‚¥’⁄ U, wÆÆ ~: ⁄ UÊíÿ ∑‘§ ŒÍ ‚⁄ Uapple ÁflœÊŸ ‚÷ Ê øÈŸÊfl ◊apple ¥ π ¥ Á « à ¡ ŸÊŒapple ‡ Ê • ÊÿÊ – wz ÁŒ ‚¥’⁄ U: ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ◊ÈÁQ § ◊Ùøʸ ¬ ˝◊Èπ Á ‡ Ê’ Í ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U’ ŸÊŸapple ∑ § Ê ŒÊflÊ ¬ apple ‡ Ê Á∑ § ÿÊ – w | ÁŒ ‚¥’⁄ U: ⁄ UÊíÿ ¬ Ê ‹ Ÿapple ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ù ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U
’ ŸÊŸapple ∑ § Ê ãÿıÃÊ ÁŒÿÊ – xÆ ÁŒ ‚¥’⁄ U: ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ⁄ UÊíÿ ∑‘§ ‚ ÊÃflapple ¥ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË
∑‘§ Ãı ⁄ U ¬⁄ U ‚¬ Õ ª ˝ „ áÊ ∑ § Ë – | ¡ Ÿfl ⁄ UË: ÁflEÊ ‚ ◊à w | •¬ ˝Ò ‹: ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ‹ Ù∑ §‚÷ Ê ◊apple ¥ • Ê∞
• ÁflEÊ ‚ ¬ ˝SÃÊfl ◊apple ¥ ‚¥¬ ˝ ª ∑‘§ ‚ ◊Õ¸Ÿ ◊apple ¥ ◊Ìʟ Á∑ § ÿÊ – w } •¬ ˝Ò ‹: ÷ Ê ¡¬ Ê ‚¥‚ ŒËÿ’ Ù « ¸ Ÿapple ¤ ÊÊ◊È◊Ù ‚ apple ‚ ◊Õ¸Ÿ flÊ ¬‚ ‹ appleŸapple ∑ § Ê ÁŸáʸÿ Á∑ § ÿÊ – ¡ apple∞◊∞◊ Ÿapple ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ë ª‹ ÃË ∑‘§ Á ‹ ∞ ◊Ê »§ Ë ◊Ê ¥ª Ë – w ~ •¬ ˝Ò ‹: ÷ Ê ¡¬ Ê Ÿapple ‚ ◊Õ¸Ÿ flÊ ¬‚ Ë ∑ § Ê •¬ ŸÊ » Ò §‚‹ Ê ≈UÊ ‹ Ê – v } ◊߸: •¡ ¸ÈŸ ◊È ¥« Ê • ı ⁄ U ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑‘§’ Ëø’ Ê ⁄ UË-’ Ê ⁄ UË ‚ apple ‚ ûÊÊ’¥ ≈UflÊ ⁄ Uapple ¬⁄ U ‚„ ◊ÁÃ’ ŸË – wÆ ◊߸: ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ∞∑ §’ Ê ⁄ U Á »§⁄ U ‚¥¬ ˝ ª ∑‘§ ¬ ˇÊ ◊apple ¥ ◊Ìʟ Á∑ § ÿÊ – wy ◊߸: ÷ Ê ¡¬ Ê Ÿapple ‚ Ù ⁄ UappleŸ ‚ apple ‚ ◊Õ¸Ÿ flÊ ¬‚
Á ‹ ÿÊ – xÆ ◊߸: ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË ¬ Œ ‚ apple ßSÃË »§ Ê
ÁŒÿÊ – v ¡ ÍŸ: ⁄ UÊíÿ ◊apple ¥ ⁄ UÊc≈˛ ¬ Áà ‡ ÊÊ ‚ Ÿ ‹ª Ê – | Á ‚ à ¥’⁄ U: •¡ ¸ÈŸ ◊È ¥« Ê Ÿapple ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U’ ŸÊŸapple ∑ § Ê
ŒÊflÊ ¬ apple ‡ Ê Á∑ § ÿÊ – ~ Á ‚ à ¥’⁄ U: ⁄ UÊc≈˛ ¬ Áà ‡ ÊÊ ‚ Ÿ „ ≈UÊ – vv Á ‚ à ¥’⁄ U: ◊È ¥« Ê Ÿapple ⁄ UÊíÿ ∑‘§ • Ê∆flapple ¥ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË
∑‘§ Ãı ⁄ U ¬⁄ U ‡ Ê ¬ Õ ª ˝ „ áÊ Á∑ § ÿÊ – fl · ¸ wÆvw ◊߸ ◊apple ¥: ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ÷ Ê ¡¬ Ê ∑ § Ù ‚ ûÊÊ’¥ ≈UflÊ ⁄ UÊ
»§ Ê◊¸Í ‹ apple ∑ § Ë ÿÊŒ ÁŒ ‹ Ê߸ – wz ÁŒ ‚¥’⁄ U: ©¬ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË „ apple◊ ¥ à ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ◊È ¥« Ê ∑ § Ù ¬ òÊ Á ‹ π ∑ §⁄ U’ Ê ⁄ UË-’ Ê ⁄ UË ‚ apple ‚ ûÊÊ’¥ ≈UflÊ ⁄ Uapple ∑ § Ë ŸËÁà ¬⁄ U ÷ Ê ¡¬ Ê ∑ § Ê L § π ‚ Ê »§ ∑ §⁄ UŸapple ∑ § Ù ∑ §„ Ê – fl · ¸ wÆvx x ¡ Ÿfl ⁄ UË: ◊È ¥« Ê Ÿapple ¤ ÊÊ◊È◊Ù ∑ § Ù ÁŒ∞ Á ‹ Áπà ¡ flÊ’ ◊apple ¥ ∑ §„ Ê Á∑ § w } ◊ „ ËŸapple’ ÊŒ ‚ ûÊÊ’ ≈UflÊ ⁄ Uapple ∑ § Ù ‹ apple∑ §⁄ U © Ÿ∑‘§ ‚ ÊÕ ∑ § Ù߸ ‚ ◊ ¤ ÊıÃÊ Ÿ „ Ë ¥ „ È • Ê „ Ò –
| ¡ Ÿfl ⁄ UË: ¤ ÊÊ◊È◊Ù Ÿapple ÷ Ê ¡¬ Ê ŸËà ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U ‚ apple ‚ ◊Õ¸Ÿ flÊ ¬‚ Ë ∑ § Ë ÉÊÙ · áÊÊ ∑ § Ë –
} ¡ Ÿfl ⁄ UË: •¡ ¸ÈŸ ◊ ¥« Ê Ÿapple ◊ ¥ ÁòÊ◊ ¥«‹ ∑ § Ë’ Ò∆∑ §’ È ‹ Ê߸, ÁflœÊŸ ‚÷ Ê ÷¥ª ∑ §⁄ UŸapple ∑ § Ë Á ‚»§ ÊÁ ⁄ U ‡ Ê ∑ § Ë • ı ⁄ U ⁄ UÊíÿ ¬ Ê ‹ ∑ § Ù •¬ ŸÊ ßSÃË »§ Ê ‚ ı ¥¬ Ê –
}-vx ¡ Ÿfl ⁄ UË: ¤ ÊÊ◊È◊Ù ŸÿÊ ª ∆’¥ œŸ’ ŸÊŸapple ◊apple ¥ •‚»§‹ ⁄ U „ Ê – vy ¡ Ÿfl ⁄ UË: ⁄ UÊc≈˛ ¬ Áà ‡ ÊÊ ‚ Ÿ ∑ § Ë
Á ‚»§ ÊÁ ⁄ U ‡ Ê – v } ¡ Ÿfl ⁄ UË: ⁄ UÊíÿ ◊apple ¥ ÃË ‚⁄ UË’ Ê ⁄ U ⁄ UÊc≈˛ ¬ ÁÃ
‡ ÊÊ ‚ Ÿ ‹ Ê ª Í – ~ ¡ È ‹ Ê߸: ¤ ÊÊ◊È◊Ù ŸappleÃÊ „ apple◊ ¥ à ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U
’ ŸÊŸapple ∑ § Ê ŒÊflÊ ¬ apple ‡ Ê Á∑ § ÿÊ – vÆ ¡ È ‹ Ê߸: ⁄ UÊíÿ ¬ Ê ‹ ‚ ÒÿŒ •„ ◊Œ Ÿapple ⁄ UÊc≈˛ ¬ ÁÃ
‡ ÊÊ ‚ Ÿ „ ≈UÊŸapple ∑ § Ë Á ‚»§ ÊÁ ⁄ U ‡ Ê ∑ § Ë – vv ¡ È ‹ Ê߸: ∑‘§¥ Œ˝Ëÿ ◊ ¥ ÁòÊ◊ ¥«‹ Ÿapple ⁄ UÊc≈˛ ¬ Áà ‡ ÊÊ ‚ Ÿ
„ ≈UÊŸapple ∑ § Ë Á ‚»§ ÊÁ ⁄ U ‡ Ê ∑ § Ë – vw ¡ È ‹ Ê߸: ⁄ UÊc≈˛ ¬ Áà ‚ apple ∑‘§¥ Œ˝Ëÿ ‡ ÊÊ ‚ Ÿ „ ≈UÊŸapple ∑ § Ë ‚„ ◊Áà Á◊ ‹ Ÿapple ∑‘§’ ÊŒ ⁄ UÊíÿ ¬ Ê ‹ Ÿapple „ apple◊ ¥ à ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ù ‡ Ê ¬ Õ ª ˝ „ áÊ ∑‘§ Á ‹ ∞ • Ê◊ ¥ ÁòÊà Á∑ § ÿÊ – vx ¡ È ‹ Ê߸: „ apple◊ ¥ à ‚ Ù ⁄ UappleŸ Ÿapple ⁄ UÊíÿ ∑‘§ Ÿıflapple ¥ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË ∑‘§ Ãı ⁄ U ¬⁄ U ‡ Ê ¬ Õ ‹ Ë –
„ apple◊ ¥ à Ÿ „ Ë ¥, ŒÈ ª ʸ ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ù’ ŸŸÊ ÕÊ ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ∑ § Ê ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË
¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ◊ÈÁQ § ◊Ùøʸ ¬ ˝◊Èπ Á ‡ Ê’ Í ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑‘§ ¬ ÈòÊ • ı ⁄ U • Ê ¡ ⁄ UÊíÿ ∑‘§ Ÿıflapple ¥ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË ∑‘§ M §¬ ◊apple ¥ ‡ Ê ¬ Õ ‹ appleŸapple flÊ ‹ apple „ apple◊ ¥ à ‚ Ù ⁄ UappleŸ „ ◊apple ‡ ÊÊ ‚ apple •¬ Ÿapple’« ∏apple ÷ Ê߸ ŒÈ ª ʸ ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ë ¿ ÊÿÊ ◊apple ¥ „ Ë ⁄ U „ apple – ŒÈ ª ʸ ∑ § Ù „ Ë Á ‡ Ê’ Í ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ê Sfl ÷ ÊÁfl∑ § © ûÊ ⁄ UÊÁœ∑ § Ê ⁄ UË ◊ÊŸÊ ¡ ÊÃÊ ÕÊ, ‹ appleÁ∑ § Ÿ ∑ § È ¿ fl · ÙZ ¬„‹ apple „ È߸ © Ÿ∑ § Ë ◊ÎàÿÈ Ÿapple © Ÿ∑‘§ ¿ Ù≈Uapple ÷ Ê߸ „ apple◊ ¥ à ∑ § Ù ⁄ UÊíÿ ∑ § Ë ⁄ UÊ ¡ ŸËÁà ∑‘§ ∑‘§¥ Œ˝ ◊apple ¥ ‹ Ê π « ∏Ê Á∑ § ÿÊ – „ apple◊ ¥ à Ò Ã∑ § ⁄ UÊ ¡ ŸËÁà ‚ apple Á∑ § ŸÊ ⁄ Uapple „ Ë ⁄ U „ Ê ∑ §⁄ UÃapple Õapple • ı ⁄ U fl · ¸ wÆÆz ◊apple ¥ „ È∞ ÁflœÊŸ ‚÷ Ê øÈŸÊfl ◊apple ¥ ŒÈ◊∑ § Ê ‚ Ë≈U ¬⁄ U Ãà∑ § Ê ‹ ËŸ ¤ ÊÊ◊È◊Ù ŸappleÃÊ S≈UË »‘§ Ÿ ◊ ⁄ UÊ ¥« Ë, ¡ Ù •’ ∑ § Ê ¥ª ˝apple ‚ ◊apple ¥ „ Ò ¥, ∑‘§ „ ÊÕÙ ¥ ◊Êà πÊ øÈ∑‘§ Õapple – ◊߸ wÆÆ ~ ◊apple ¥ ŒÈ ª ʸ ∑ § Ë ◊àÿÈ „ Ù ª ߸ • ı ⁄ U ©‚ Ë fl · ¸ ÁŒ ‚¥’⁄ U ◊apple ¥ „ È∞ ÁflœÊŸ ‚÷ Ê øÈŸÊfl ◊apple ¥ „ apple◊ ¥ à Ÿapple ŒÈ◊∑ § Ê ‚ Ë≈U ¬⁄ U ¡ Ëà Œ ¡ ¸ ∑ § Ë – ß ‚‚ apple ¬„‹ apple fl „ wy ¡ ÍŸ, wÆÆ ~ ‚ apple øÊ ⁄ U ¡ Ÿfl ⁄ UË wÆvÆ Ã∑ § ⁄ UÊíÿ ‚÷ Ê ‚ Ê ¥‚ Œ ÷ Ë ⁄ U „ apple – ¤ ÊÊ ⁄ U𠥫 ◊apple ¥ vv Á ‚ à ¥’⁄ U, wÆvÆ ∑ § Ù ¡’ •¡ ¸ÈŸ ◊È ¥« Ê ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ◊apple ¥ ÷ Ê ¡¬ Ê, ¤ ÊÊ◊Í◊Ù, ¡ ŒÿÍ • ı ⁄ U • Ê ¡‚ Í ∑ § Ë ª ∆’¥ œŸ ‚⁄ U∑ § Ê ⁄ U’ ŸË, Ã’ x | fl · ˸ÿ ‚ Ù ⁄ UappleŸ ∑ § Ù ©¬ ◊ÈÅÿ◊ ¥ òÊË ∑ § Ê • Ù „ ŒÊ Á◊ ‹ Ê • ı ⁄ U © ã „ Ù ¥ Ÿapple ⁄ UÊíÿ ∑‘§ ÁflûÊ ◊ ¥ òÊË, Ÿ ª⁄ U Áfl∑ § Ê ‚ ◊ ¥ òÊË, • ÊflÊ ‚, ¬ appleÿ ¡‹, ŸÊ ª⁄ U Áfl◊ÊŸŸ ÃÕÊ πÊŸ Áfl ÷ Ê ª ∑ § Ë ÷ Ë Á ¡ ê◊appleŒÊ ⁄ UË ‚¥÷ Ê ‹ Ë –
Á ‚ ≈UË øË »§ 19