ในมัณฑละแห่งศรีจนาศะ ละโว้ /ศรีเทพ /เสมา ในมัณฑละแห่งศรีจนาศะ ละโว้ / ศรีเทพ / เสมา | Page 27

ทวารวดีขึ้นเป็น “สหพันธรัฐ” หรือ “มัณฑละ เมืองท่า” เช่นเดียวกับศรีวิชัย และมีความสัมพันธ ระหว่างกันในทางวัฒนธรรม โดยเฉพาะมีการรับ อิทธิพลของพุทธศาสนามหายานร่วมกัน พุทธศาสนามหายานต่างจากพุทธเถรวาท ในลักษณะที่เป็นศาสนาและลั ทธิความเชื่อทาง โลกที่สนับสนุนการขยายตัวของเส้นทางคมนาคม และการเกิดบ้านเมืองและรัฐใหม่ๆ ขึ น ้ โดยเฉพาะ ทางคาบสมุทรไทยและอ่าวไทย มีการขยายตัวของ เส้นทางค้าขายและการคมนาคมทางบก ผ่านจาก บรรดาเมืองท่าชายทะเลเข้าสู่ดินแดนภายใน โดย เฉพาะทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคเหนือ ซึ่งบ้านเมืองบนเส้น ทางบกนี้ล้วนแต่รับ นับถือพุทธศาสนาที่มีส่วนผสมและอิทธิพลของ พุทธมหายานด้วยกันทั้งสิ้น นับเป็นพุทธศาสนา ร่วมสมัยของบ้านเมืองในสมัยทวารวดีตั้งแต่พุทธ ศตวรรษที่ ๑๓ เป็นต้นมา ศรีเทพกับภูมิวัฒนธรรมของการสร้างบ้าน แปงเมือง อาณาบริ เ วณที่ เ กิ ด เมื อ งศรี เ ทพเป็ น ภูมิประเทศที่โดดเด่น แสดงให้เห็นถึงภูมิปัญญา ของกลุ่มชนที่ท�ำให้เกิดเมืองศรีเทพขึ้นมา คือเป็น บริเวณเนินดินตอนใหญ่เป็นเกาะอยู่ท่ามกลาง ที่ราบลุ่มน�้ำท่วมถึงของลุ่มน�้ำป่าสักตอนกลางที่ม ทิวเขาขนาบอยู ส ่ องข้างทางตะวันออกและตะวันตก และมีกลุ ม ่ เขาลูกโดดอยู ท ่ างใต้ค น ั่ อยู ร ่ ะหว่างพื น ้ ท ในเขตอ�ำเภอศรีเทพ ซึ ง ่ อยู ท ่ างเหนือและพื น ้ ที ล ่ าด ต� ำ ่ ในเขตอ�ำเภอล�ำนารายณ์ อันเป็นบริเวณที ม ่ ก ี าร สร้างเขื่อนป่าสักชลสิทธ ระดับสูงต�่ำของภูมิประเทศเป็นที่ลาดจาก ระดับความสูงทางเหนือลงใต้ทางหนึ ง ่ กับที ล ่ าดจาก ภูเขาทางตะวันออกไปทางตะวันตก จากที ล ่ าดทาง เหนือเป็นเส้นทางที่ล�ำน�้ำป่าสักไหลผ่านลงมาที่ลาด ลุ่มทางด้านตะวันตกของที่ดอนเกาะเมืองศรีเทพ ณ บริเวณนี้เป็นที่ลุ่มต�่ำล�ำน�้ำป่าสัก แตกออกเป็นสอง แพรก คือ ล�ำน�้ำป่าสักและล�ำน�้ำสนธิ รับน�้ำที่ไหลลง จากที ส ่ ง ู และภูเขาทางตะวันออกผ่านเกาะเมืองศรีเทพ มาลงที่ลุ่มต�่ำของล�ำน�้ำใหญ่ทั้งล�ำป่าสักและล�ำสนธ ทางตะวันตก ทั้งหมดนี้ได้ท�ำให้พื้นที่ลาดลุ่มรอบเกาะเมือง ศรีเทพกลายเป็นพื้นที่ชุ่มน�้ำและน�้ำท่วมถึงในฤดูฝน แต่ที่ส�ำคัญก็คือเกิดน�้ำซับใต้พื้นดินลูกรังในที่ดอน เกาะเมืองศรีเทพ บรรดาล�ำห้วยและทางน�้ำที่ไหลลง จากเขาและที่สูงทางตะวันออกผ่านเข้ามาใกล้ดอน เกาะนี้เป็นทางน�้ำที่ได้ถูกชักน�ำมาเข้าคูเมืองศรีเทพท มีลักษณะเป็นอ่างเก็บน�้ำชนิดหนึ่ง [Tank Moat] เช่น เดียวกันกับบรรดาคูน ำ �้ รอบชุมชนโบราณสมัยยุคเหล็ก ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บริเวณดอนเกาะที่เมืองศรีเทพตั้งอยู่ก็เป็นท ดอนลูกรังที ส ่ ามารถขุดเป็นสระเป็นหนองเก็บน� ำ ้ ไว้ใช ในการอุปโภคบริโภคได้ดี และทั้งอาณาบริเวณก็เป็น ป่าโปร่งมีความหลากหลายทางชีวภาพ เป็นแหล่งป่า โคกน�้ำท่วมไม่ถึง เหมาะกับการตั้งถิ่นฐานบ้านเมือง ท�ำให้มีการตั้งถิ่นฐานของชุมชนกระจายไปในที่ต่างๆ ของดอนเกาะ รวมทั ง ้ การขุดสระน� ำ ้ เล็กและใหญ่เพื อ ่ การกักเก็บน� ำ ้ เมืองศรีเทพตั ง ้ อยู ท ่ างตอนใต้ของดอน เกาะเป็นที่รับน�้ำจากที่สูงทุกด้านก่อนที่จะปล่อยผ่าน ลงที ล ่ ม ่ ุ ต� ำ ่ ทางตะวันตกและทางใต้ แต่ท ส ี่ ำ � คัญบริเวณ ตัวเมืองอยู่ในต�ำแหน่งที ล ่ ำ � น� ำ ้ ล�ำห้วยหลายสายไหลลง จากเขาและที ส ่ ง ู ทางตะวันออกเฉียงเหนือ ผ่านมาเข้า คลองคูเมืองทางด้านตะวันออกและด้านเหนือ ส่วนพื น ้ ที่ในดอนเกาะทางเหนือของเมืองเป็น พื้นที่กว้างใหญ่สูงต�่ำ เป็นพื้นที่อยู่อาศัยของชุมชน และการท�ำไร่นาในรัศมีราวสามกิโลเมตรจากตัวเมือง นับเนื่องเป็นปริมณฑลของนครศรีเทพ บริเวณนี้มีทั้ง ร่องรอยของชุมชน สระน� ำ ้ อ่างเก็บน� ำ ้ และการจัดการ มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธ 27