"Эхэ нютаг Хоорхэмни" Эхэ нютаг Хоорхэмни | Page 38

ХYСЭН ТYГЭС, БЭЛИГ ДУНДАА
Буряад Ороной эрдэмэй габьяата ажал ябуулагша,
хүдөө ажахын эрдэмэй эрдэмтэн, Эрдэмэй ба урлалай
Петровско академиин академик Цыден Хутанович
Цыбжитовай 60 наhанай ойдо
Дээдэ Хэжэнгын һомоной Хөөрхэ нютагай урда
зүгтэнь Хэжэнгэ голой эрьедэ анхан малай байдалда
байhан Һалгай Нуга гэжэ нэрлэгдэhэн үзэсхэлэн hайхан
газарта 1936 оной декабриин янгинама хүйтэнэй үедэ
Хутаанай Цэбжэдэй бүлэдэ Цэдэн хүбүүхэн түрэбэ.
Цэбжэдтэн гэр бyлөөрөө малшан байгаа. Yнэр бүлэдэ
хоёр эгэшэ, ахаяа дахажа, багахан наhанhаа байра
hууригүй, дуу дорьбоон, хорёо хашаагай оройгоор
гүйдэлтэй хүбүүн бэлэй.
Тиибэшье тэрэ үеын ажабайдалай «гашуун дабhанай»
амта үзэлсэhэн, hаалишан эжыдээ шадал соогоо
туhалалсаhан, гар хүрэлсэhэн хүн гээшэл даа. Балшар
наhанайнь нэрэ Сэдүүхэй юм hэн. Нютагаархидынь,
үетэн нүхэдынь үхибүүн эрхэ нэрээрнь мүнөөшье
нэрлэhэн зангаараа агша.
Эжынь Бальжад гэжэ нэрэтэй, шуран солбон
гэшхэдэлтэй, hортогой мориндо ябууд дундань мордоод,
соёргон татаад, малаа адуулхаяа ябагша hэн.
Эгэшэнь Сэбэгсүү олон дүүнэртээ хубсаhа хунарынь оёжол үгэдэг байгаа.
Һанадагби: Сэдүүхэймнайшье гожогорхон сайбар боро костюмтай харайжал
ябадаг hэн.
Эсэгэнь Хутаанай Цэбжэд гээшэ аали даруухан зантай, хаhатай үндэршэг сула
бэетэй хүн бүхы наhандаа хамтын байдалда юрын лэ ажал хэжэ, дүрбэн үхибүүдээ
үргэлсэжэ, эсэгын жаргал дүүрэн эдлэhэн буянтай үбгэн үндэр наhатай болотороо
ажаhууhан юм.
Хүсөөтэ гэжэ нэрэтэй Хөөрхэhөө баруулжаа 3-4 модоной газарта малшадай
зуhаланда зуhадаг байгаабди. Зүүн, баруун тээгүүрнь горход харьялан урдаха.
Yдэрэй халуунда уhанда орожо, жараахай шүүрдэжэ наадахаш.
Орой үнеэдэй hаалганай үнгэрхэдэ, hаалишадай үхибүүдэй ехэ жаргал эхилдэг
бэлэй даа. Эжынэрнай hүеэ бүхэли hүниндөө машинадажа, зөөхэйгөө гостогор
үндэр hабанууд соо бүлэжэ, тоhон болгожо хонохо.
Энэл үедэнь үнөөхи тоомгүй Сэдүүхэймнай амаржа хэбтэhэн үнеэдые
захаhаань унаад лэ, хибэдэhээ хибэжэ, амаржа хэбтэhэн үнеэд хүнэй дээрэнь
hуушахада, ухаа алдажа бодоод, гүйшэхэл даа. Тэршээ хүбүүндэ энэл хэрэгтэй ха
юм. «Энэ Цэбжэдэй хүбүүн үйлэ муутай үхибүүн агшаб, хэбтэhэн малда амар заяа
үзүүлхэгүй», - гэлсэжэл, хүгшэд гэмэрэлдэхэ.
Һаяшаг гэртэнь ошожо, Сэдүүхэйтэеэ хөөрэлдэхэдөө: «Шиимнай нютагтаа
36