ЭХЭ НЮТАГ ХӨӨРХЭМНИ Книга эжи | Page 28

Бэлэрын аршаан тухай дуун бии гэжэ урданай зон мэдэдэг гээшэбди. Тэрэ
дуунай түүхэ хөөрэбэл: «Нэгэ хүн хани нүхэрэйнгөө үбдэхэдэ энэ аршаанда
асаржа, хүртүүлһэн, эдэгээһэн гэхэ. Тиигээд энэ аршааниие магтажа, эхэнэрынь
эрэ нүхэртөө зорюулжа дуулаһан юм ха:
Долоонхон эхитэй Бэлэрэмнай
Домтой, адистай аршаан лэ,
Дойбодхон эгэшэ пулаадни
Дуралсан нүхэрэйм бэлэглэһэн лэ».
Иигэжэ урданай дуунуудай удха заабол хүнэй ажабайдалһаа үндэһэтэй байдаг
гээшэл даа. Мүнөө Бэлэрын аршаан тухай яһалал һураг суу олондо мэдээжэ
болонхой. Аргатай зон ошожо, халуун аршаандань ородог, хүртэдэг гэжэ
мэдэнэбди.
Нютаг бухэндэ нангин аршаанууд бии гээшэ ааб даа. Хөөрхын эхин Маарагта
гэжэ газарта баһал хүнүүдтэ ехэл туһатай аршаан бии гэжэ мэдэдэг гээшэбди.
Энэ аршаан тухай Бүүбэй Намсараевна, иигэжэ хөөрэнэ: «Би залуушаг
ябахадаа, хии шарын үбшэнтэй, ехэл зободог һэм. Тэрэ аршаанһаа мүльһынь
залажа, хэды дахин хүйтөөр хүртөөд, шараяа бусалжа, зосооһоом орьёлжо
зободог аад, огто болижо, ехэл амараа хүм. Анхандаа энэ аршаанда торходошье
ородог байһан юм. Аршаан гээшые арюудхажа, зай табижа байдаг ёһотой юм.
Һүүлэй үедэ бузарлагдажа, эхиниинь олдохоёо болёо гээд һанагшаб. Аршаан үгы
болодоггүй, гансал байраяа урилжа, арюун газарта дэлбэрһэн байха», — гэхэдэнь,
намда ехэл һонирхолтой байгаа. Юундэб гэхэдэ, би баһал угай үбшэн гэхэ гү, хии
шарын үбшэнһөө наһаараа шахуу хахасадаггүй хүм. Урин дулаанай болоходо,
заабол энэ аршаанһаа хүртэхэб гэжэ бодожо һуугаа һэм. «Бууралһаа үгэ дуулаха,
болоһонһоо ама хүрэхэ» гэжэ тон зүб.
Урданаймнай зон үльгэр түүхын амиды домогууд һууна гээшэл даа. Тэдэнэртэеэ
уулзажа, хөөрэлдэжэ, шэхэндээ хадуун абажа, залуу үетэндэ дамжуулаан хөөрэжэ
ойлгуулха ёһотойбди гэжэ һанагшаб. Хожом уулзахадаа, үшөөл һонин хөөрэхэл
байха гэжэ бодоо һэм.
Чингис Цыреновичэй эжы тухайгаа дурсаһан дулаахан үгэнүүдые хабсаргая:
«Энхэргэн зөөлэн абари зантай эжы тухайгаа сэдьхэлэй һайхан үгэнүүдые дурдаха
дурам хүрэнэл даа. Буряад наһаараа 87-той эжымни - Бүүбэй Намсараевна тэрэ
үеын буряад эхэнэрнүүдтэл адли эрдэм ном үзөөшьегүй һаа, урагшаа һанаатай,
сарюун сэхэ харгы замтай ябажа, Эхэ оронойнгоо дабшалта, хүгжэлтэдэ
багаханшье һаань, нэмэри туһа оруулалсаһан габьяатай: хамтын байдалуудай
хүшэр хүндэ ажалда эсэшэ сусашагүйгөөр ажаллажа, утынгаа амаралтада гаража,
аша, зээнэр, гушанараа үргэлсэжэ, энхэ элүүр, зол жаргалтай, ухаан һонор зандаа
ябанал даа. Тиимэһээ: «буянтайл хүгшэн гээшэ аабза» — гэжэ сэдьхэлдээ шэбшэн,
захидаг захяаень, ойлгуулдаг ухааень би, хүбүүниинь, наһанай заршам болгожо,
ажал хэрэгээ бэелүүлэн баясадагби.
Ами наһандань золтой, жаргалтай, уйдхар, гашуудалтай үдэрнүүд ушарһан
лэ юм бэзэ. Хэ ды тиимэ байгаашье һаань, энхэргэн һайхан эжымни, зоригоо
30