n +< äTe \¢ H˚ Á | üuÛÑT ‘·« $< ÛëHê \ T , eP ´ Vü≤s ¡#· q , ø ± sê ´#· s ¡ D ø ± s ¡´ Áø £ e ÷\ eT < Ûä ´ düeTq « j · T + e ⁄+& Ü *. ∫ ‘· ÔX¯ó ~ Δ , ìC≤sTTr , $~ Ûìs ¡« Vü≤D #· ≥ º ìã < äΔ ‘· neT \ T | ü ]# ˚ j · T + Á ‘ ê +>± ìøÏ e ⁄+& Ü *. M { Ï \ ø £ å ´+, Á | ü »\+< ä ] kÕe ÷ õø £, Ä ] úø £ kÕúsTTì n _ Ûeè ~ Δ | üs ¡ Tdü ÷ Ô , | æ ‘· èkÕ «$ Tø £ uÛ≤eC≤˝≤ìï ìs ¡÷ à *+# ˚ ~ X¯ >± e ⁄+& Ü *. n +‘· es ¡ ≈ £ L Ád ” Ô nø £ åsêdü ´‘· ˝À dü +| üPs ¡ í ‘· qT kÕ ~ Û +# ˚ \ ø £ å ´+ n | ü ] wüÿè ‘·+>± H˚ $ T –* b˛ ‘· T +~. i ñbÕ < Ûë ´ j · T
C≤HêuÛ≤˝À Ád ” Ô ` | ü ⁄ s ¡ Twü ìwüŒ ‹ Ô˝À yÓTs ¡ T > ∑T < ä \ kÕ ~ Û +#· ≥ + ˝À , • X¯ó eTs ¡ D≤ \ πs≥TqT ‘·– Z +#· ≥ + ˝À , bÂwæ º ø ± Vü ‰ s ¡ ˝ÀbÕìï düe ]+ ∫ Äs√ > ∑ ´+‘ √bÕ≥T Äj · TT : Á | üe ÷ D≤ìï yÓTs ¡ T > ∑T | üs ¡#· ≥ + ˝À yÓTT ‘· Ô +>± e ÷ qyê _ Ûeè ~ Δ ~ X¯ >± düe ÷» > ∑eTHêìï ìπs ›•+#· ≥ + ˝À Ád ” Ô $< ä ´ Á | ü < ÛëqbÕÁ ‘· eVæ≤düTÔ +< äì $$< Ûä n < Ûä ´ j · THê \ T yÓ \¢& ç # ˚XÊsTT .
Ád ” Ô $< ä ´ ÁbÕ < Ûëq ´‘· qT kÕ «‘·+ Á ‘ √ ´< ä ´ eT ø ±\+ ˝ÀH˚ > ∑T ] Ô +#· ≥ + e \¢ kÕ «‘·+ Á ‘ ê ´ q +‘· s ¡+, sêC≤ ´+> ∑ + ˝À C …+& ÉsY $ eø £ å ˝Ò≈ £ î +& Ü $< ä ´ n +< äTu≤≥T˝ÀøÏ sêyê \ qï n + X¯ + # √≥T # ˚düT≈ £ îqï ~. C≤rj · T $< ë ´$< ÛëHê \ ˝À | ü +#· es ¡ ¸ Á | üD≤ [ ø £\ ˝À , eTVæ≤fi≤ n _ Ûeè ~ Δ , kÕ ~ Ûø ± s ¡‘· ø√dü + s ¡÷ bı +~+ ∫q ø ± s ¡´ Áø £ e ÷\ ìï +{ Ï˝À Ád ” Ô $< ä ´ ÁbÕeTTK ´‘·, dü +| üPs ¡ í eTVæ≤fi≤ nø £ åsêdü ´‘ ê \ ø £ å ´+ ø £ ì | ækÕÔsTT . nsTT ‘ ˚ á \ ø £ å ´ kÕ < Ûäq dü + øÏ ¢ wü º yÓTÆ +~. | ü ⁄ s ¡ Twüß & ç $< ä ´ qT πøe \+ Ä ] úø £ n + XÊ˝Ò ˚ Á | üuÛ≤ $‘·+ # ˚kÕÔsTT . ø ± ì Ád ” Ô $< ä ´, kÕe ÷ õø £, Ä ] úø £, kÕ + düÿè ‹ ø £ ìsêàD≤ \‘ √ eTT & ç | ü & ç e ⁄+ ≥T +~. n +< äTe \¢ H˚ Ád ” Ô $< ä ´ $< ë ´ eT + Á ‹‘·« XÊK | ü ]~ Ûπø | ü ]$ T ‘·+ ø ±< äT .
C≤rj · T $< ë ´$< Ûëq + 1986 , neT \ TqT düMTøÏå +#·{ ≤ìøÏ uÛ≤s ¡‘·< ˚X¯ Á | üuÛÑT ‘·«+ y˚T 1990˝À Ä # ês ¡´ sêeTeT ÷] Ô n < Ûä ´ ø £ å ‘· q ìj · T $ T + ∫q ø £$ T {° “ Towards an Enlightened and Humane
Society ” nqT ìy˚ ~ ø £ qT düeT ] Œ + ∫ +~. C …+& ÉsY düe ÷ q ‘· qT kÕ ~ Û +#· ≥ + ˝À $< ÛëHê \ ≈ £ î , ø ± sê ´#· s ¡ D ø ± s ¡´ Áø £ e ÷\ ≈ £ î eT < Ûä ´ e ´‘ ê ´ kÕ \ qT á ø £$ T {° > ∑T ] Ô + ∫ +~. $< ä ´ ˝À C …+& ÉsY $ eø £ å ‘· qT ìs ¡÷ à *+# ê \+ fÒ n≥T $< ë ´ e ´ edüú , Ç≥T eTVæ≤fi≤ kÕ ~ Ûø ± s ¡‘· ≈ £ î dü + ã +~ Û + ∫q ìsêàD≤ \ ˝À eTVæ≤fi≤ ÁbÕ ‹ ì < Ûä ´+ e ⁄+& Ü \ ì á ø £$ T {° dü ÷ ∫ + ∫ +~.
C≤rj · T $< ë ´$< Ûëq neT \ TqT düMTøÏå +#·{ ≤ìøÏ 1992˝À » Hês ¡ úHé ¬ s & ç ¶ n < Ûä ´ ø £ å ‘· q @ sêŒ≥T # ˚j · Tã & çq ø £$ T {° Á | üø ± s ¡+ $< ë ´ e ´ edüú | ü ]~ Û Äe \ Ád ” Ô $< ä ´ qT Ä≥ + ø £| ü ]# ˚ kÕe ÷ õø £, Ä ] úø £, kÕ + düÿè ‹ ø £ Á | ü ‹ ã +< Ûäø ±\ qT C≤rj · T $< ë ´$< Ûëq + dü ] jÓÆTq $< Ûä +>± dü + uÀ ~ Û +#· ˝Ò < äT . á Á | ü ‹ ã +< Ûäø ±\ qT > ∑T ] Ô + ∫ n +< äT≈ £ î dü + ã +~ Û + ∫q $$< Ûä XÊK \ qT , $< ë ´ XÊK ‘ √ düeTq « j · T | üs ¡# ê \ ì , Á | üD≤ [ ø ± dü +| òüT +‘ √bÕ≥T eTVæ≤fi≤ • X¯ódü + πøåeTXÊK düeTq « j · T ø £ s ¡ Ô \ T >± #· Ts ¡ T ¬ ø ’ q bÕÁ ‘· qT ìs ¡« Væ≤ +# ê \ ì á ø £$ T {° dü ÷ ∫ + ∫ +~.
πøe \+ $< ë ´ e ´ edüúπø | ü ]$ T ‘· yÓTÆq | üŒ { Ïø ° Ád ” Ô $< ä ´ qT Ä≥ + ø £ | ü ]# ˚ | ü ] dæú ‘· T \ T Ç | üŒ { Ïes ¡ ≈ £ L ìs ¡÷ à *+#· ã & É˝Ò < äT . Ád ” Ô $< ä ´ ≈ £ î nqT≈ £ L \ yÓTÆq | ü ] dæú ‘· T \ T ø £* Œ +#· ã & É˝Ò < äT . Ç +{ ÏøÏ , ã & çøÏ < ä ÷ s ¡+ ô |]– q ø = B › Ä & É | æ \¢ #·< äTe ⁄ ≈ £ î Ä≥ + ø £+ n ~ Ûø £ eTe ⁄‘· T +~. dü ÷ ÿfi¯fl˝À ¢ Ä & É | æ \¢ ≈ £ î ø ± e \ dæq ø £ ˙dü edü ‘· T \ T ˝Òe ⁄. Ä & É | æ \¢ ≈ £ î s ¡ ø £ åD ˝Òø £ b˛e≥ + yÓTT < ä˝ …’ qe˙ï Ä & É | æ \¢ #·< äTe ⁄ qT ìs ¡ T ‘ ê ‡ Vü≤ | ü ]# ˚ n + XÊ˝Ò . $< ë ´ Vü≤≈ £ îÿ #· ≥ º+ Á | üø ± s ¡+ dü ÷ ÿfi¯fl˝À ¢ e ⁄+& Ée \ dæq edü ‘· T \ T Á | üuÛÑT ‘·« bÕsƒ ¡ XÊ \ ˝À ¢ πøe \+ 5 XÊ ‘·+ dü ÷ ÿfi¯fl˝À ¢ e ÷ Á ‘· y˚T e ⁄ HêïsTT . ù |< ä≈ £ î≥T + u≤ \ ≈ £ î # Ó +~ q Ä & É | æ \¢\ ≈ £ î #·< äTe ⁄ n +< äTu≤ \ T˝ÀøÏ sêe { ≤ìøÏ @ sêŒ≥T # ˚dæq Vü ‰ dü º fi¯ófl < äj · T˙j · T +>±, n < Ûë « qï +>± ìs ¡« Væ≤ +#· ã & ÉT ‘· Tqï $ wüj · T + »> ∑yÓT ]– q dü ‘·´ y˚T . Çø £ eT < Ûë ´ Vü≤ï uÛÀ » q | ü < ∏äø ±\ T ‘ ê ‘ êÿ * ø £ yÓTÆq $. ˝À | üuÛÑ ÷ sTTwü º yÓTÆqy˚ . BìøÏ ‘ √ & ÉT Á | üuÛÑT ‘·« $< ÛëHê \ T , Áô |’ y˚≥T dü ÷ ÿfi¯flqT Áb˛ ‘·‡ Væ≤ +#·{ ≤ìøÏ , Á | üuÛÑT ‘·« bÕsƒ ¡ XÊ \\ qT eT ÷ dæy˚j · T { ≤ìøÏ nqT≈ £ L \+>± e ⁄ HêïsTT .
˝≤uÛ≤˝Ò \ ø £ å ´+>± q & ÉT | üã & ˚ Áô |’ y˚≥T dü ÷ ÿfi¯fl ø ±| æfÒwüHé | ò ” E \ T ,
pHé 2013
5
Á > ∑ +< ∏ä d ”« ø ± s ¡+ :
1 . n _ Ûeè ~ Δ ` | üsê ´ es ¡ D + ( yê ´ dü dü + ø £\ q +) m . qs ¡ dæ + Vü ‰¬ s & ç ¶, Á | ü #· Ts ¡ D ` m . qs ¡ dæ + Vü ‰¬ s & ç ¶ 4`6`84 / 2 , yÓ + ø £ qï ≈ £ î + ≥ , » q >±+ `506 167 , es ¡+> ∑˝Ÿ õ˝≤ ¢— ù | J \ T 84 , 1 / 8 & ÓMTà s ¡ T . 40 , Á | ü ‘· T \ ≈ £ î — Mø £ åD +, ~ X¯ ãTø˘Vü≤Ödt .
2 . kÕVæ≤ ‘ √ ´< ä ´ eT Á | üC≤ | ü ‘ êø £ eTq > ∑Ts ¡ C≤ & É ` # Ûêj · TsêCŸ Á | ü #· Ts ¡ D ` » qkÕVæ≤ ‹ Ä + Á < ÛäÁ | ü < ˚XŸ , ù | J \ T 64 , 1 / 8 & ÓMTà s ¡ T . 25 , Á | ü ‘· T \ ≈ £ î yÓTÆÁr ãTø˘Vü≤Ödt , »© ˝Ÿ M ~ Û , ø ± sY ¢ e ÷ sYÿ ‡ s√ & ÉT ¶, $» j · Tyê & É ` 2 .
3 . ñ ] ø £+ u + kÕøÏå >±... wüV ” ≤ < é uÛÑ > ∑ ‘ Ydæ +>¥ ô |’ ~$ ≈ £ îe ÷ sY yê ´ kÕ \ T , Á | ü #· Ts ¡ D ` » qkÕVæ≤ ‹, @.| æ . ù | J \ T ` 132 1 / 8 & ÓMTà , s ¡ T . 50 uÛÑ > ∑ ‘ Ydæ +>¥ y˚Tq \ T ¢& ÉT Ábıˆˆ »> ∑ ‘ Ydæ +>¥ eTT +< äTe ÷ ≥ ‘ √ , Á | ü ‘· T \ ≈ £ î ` yÓTÆÁrãTø˘ Vü≤Ödt »© ˝ŸM ~ Û , ø ± sY ¢ e ÷ sYÿ ‡ s√ & ÉT ¶ $» j · Tyê & É `2 .
4 . > ∑Ts ¡ C≤ & É J $‘·+ ˝À uÖ < äΔ + (# ê ] Á ‘ ê ‘· àø £ > ∑Ts ¡ C≤ & É ˝ÒK≈ £ î e +< ˚fi¯ófl ) ` { Ï . s ¡$#·+< é , Á | ü #· Ts ¡ D ` $ T [+< ä Á | ü #· Ts ¡ D \ T , ù | J \ T 8 , 1 / 8 & ÓMTà s ¡ T . 1 , Á | ü ‘· T \ ≈ £ î { Ï . s ¡$#·+< é , ôV≤ # Y . HÓ +. 11`5`4 , Hêfi¯ + yê ] M ~ Û , u≤ | ü≥ ¢ ` 522101 , > ∑T + ≥ ÷ s ¡ T õ˝≤ ¢.
5 . eTVü ‰ Á | ükÕúq + ` ll ø £$‘·\ ≈ £ î ns ¡ ΔeTT \ T ` ô |+ ≥eTsêE qs ¡ dæ +>± sêe ⁄, ù | J \ T 38 , 1 / 8 & ÓMTà , s ¡ T . 40 , Á | ü ‘· T \ ≈ £ î ô |+ ≥eTsêE qs ¡ dæ +>± sêe ⁄, Ç +. HÓ +. 16`156 , Hê > ∑sY ø £ s ¡÷ ï \ T ` 509209 , eTVü≤ã ÷ uŸq > ∑sY õ˝≤ ¢.
&= HẘüqT ¢, | E ” ò \ T #*¢+#·> Ó * ∑ > π kÕeTs ´+ ú ¡ mìï ≈ î £ + ≥T + u≤ \ ≈ î £ e ⁄ qï ~? eTs = ø £ yÓ ’| ü ⁄ Á | üuÛÑT ‘·« $< ÛëHê \ | òü *‘·+>± n _ Ûeè ~ Δ Áø £ eT + qT +& ç ãj · T { ÏøÏ HÓ { Ï º y˚j · Tã & ˚ yê ] dü + K ´ > ∑D˙j · T +>± ô | s ¡> ∑≥ +, BìøÏ ‘ √ & ÉT | üsê ´ es ¡ D ø ° åD ‘· eTTK ´+>± Á ‘ ê > ∑T˙ { Ï düeTdü ´, e + ≥ # Ós ¡ T≈ £ î düeTdü ´\ e \¢ ≈ £ î≥T + u≤ \ ÄVü ‰ s ¡ uÛÑÁ < ä ‘· ø√dü + ìs ¡+‘· sêj · T +>± ÁX¯ $ TdüTÔqï Ád ” Ô \ ≈ £ î # ˚ & √ & ÉTyê < √ & ÉT >± e ⁄+& ˚ ~ Ä & É | æ \¢ H˚ . Ç≥Te +{ Ï | ] ü dæú ‘· T \ T Ä & | É \¢ æ #·< äTe ⁄ qT Áb˛ ‘·‡ Væ≤kÕÔj ·÷? n +< äTe \¢ H˚ ã & çe ÷ H˚ùd Ä & É | æ \¢\ dü + K ´ m≈ £ îÿe . ‘· s ¡> ∑ ‹ kÕúsTT ô |] π > ø = B › ã & çe ÷ H˚ùdyê ] πs≥T ô | s ¡> ∑≥ +, n +< äT˝À C …+& ÉsY e ´‘ ê ´ dü + ô | s ¡> ∑≥ + $$< Ûä > ∑D≤ + ø ±\ ˝À düŒwü º+>± ø £ ì | ædüTÔ +~.
n +< äTe \¢ H˚ Á | üuÛÑT ‘·« $< ÛëHê \ T , eP ´ Vü≤s ¡#· q , ø ± sê ´#· s ¡ D ø ± s ¡´ Áø £ e ÷\ eT < Ûä ´ düeTq « j · T + e ⁄+& Ü *. ∫ ‘· ÔX¯ó ~ Δ , ìC≤sTTr , $~ Ûìs ¡« Vü≤D #· ≥ º ìã < äΔ ‘· neT \ T | ü ]# ˚ j · T + Á ‘ ê +>± ìøÏ e ⁄+& Ü *. M { Ï \ ø £ å ´+, Á | ü »\+< ä ] kÕe ÷ õø £, Ä ] úø £ kÕúsTTì n _ Ûeè ~ Δ | üs ¡ Tdü ÷ Ô , | æ ‘· èkÕ «$ Tø £ uÛ≤eC≤˝≤ìï ìs ¡÷ à *+# ˚ ~ X¯ >± e ⁄+& Ü *. n +‘· es ¡ ≈ £ L Ád ” Ô nø £ åsêdü ´‘· ˝À dü +| üPs ¡ í ‘· qT kÕ ~ Û +# ˚ \ ø £ å ´+ n | ü ] wüÿè ‘·+>± H˚ $ T –* b˛ ‘· T +~. i ñbÕ < Ûë ´ j · T