n +< ä ] ø ° $< ä ´ ø√dü + eTTK ´+>± Ád” Ô $< ä ´ ø√dü + uÛ≤s ¡‘·< ˚X¯ Á | üuÛÑT‘·« $< ÛëHê˝Ò $ T { Ï?
Ç + ø ± > ∑eT ´+# ˚s ¡ ì dü +| üPs ¡ í eTVæ≤fi≤ nø £ åsêdü ´‘·
$< ä ´ ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ e ÷ qeVü≤≈ £ îÿ. eTìwæ HÓ’| ü ⁄ D≤ ´ ìï, ô |+# ˚B, C≤ „ Hêìï ` $#· ø £ åD≤ C≤ „ Hêìï # ˚à ~ $< ä ´. eTìwæì e ÷ qe ⁄ ì >± eT *# ˚ ~, # Ó’‘· q ´ e +‘·+ # ˚ùdB $< ä ´ H˚. n +< äTe \¢ H˚ düe ÷» | ü ⁄ s√ > ∑eTHêìøÏ $< ä ´ ˇø £ ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ eTÚ * ø £ kÕ < Ûäq +. $< ä ´ e \¢ Á | ü »\ ≈ £ î‘· eT Vü≤≈ £ îÿ \ T, u≤ < ´‘·\ Ûä T‘\ Ó TkÕÔsTT. Á | »\+< ü äs ¡÷ $< ë ´ e +‘· T˝ q …’ | üapple & ˚ Á | üC≤kÕ « eT ´+ ì » yÓTÆq Á | üC≤kÕ « eT ´ eTe ⁄‘· T +~— neø ± XÊ \ $ düÔè‘ ˚ n _ Ûeè ~ Δ nì, Ä n _ Ûeè ~ Δ $< ä ´ e \¢ H˚ kÕ < ä ´ eTe ⁄‘· T +< äì neTs ¡ Ô ´ ùdHé n _ ÛÁbÕj · T +. nD∫y˚‘· qT m ~]+#·> ∑ \ X¯øÏÔì # ˚à ~ $< ˚ ´ qì, n ~ u≤ \\+< ä ] ø ° n +< äTu≤≥T˝ÀøÏ sêyê \ ì, 2009˝À $< ë ´ Vü≤≈ £ îÿ #·{ ≤ º ìï rsêàì +# ˚ dü +< äs ¡“¤+ ˝À eTq Á | < ü Ûëì eTH√àVü≤Hédæ +>¥ düŒwü º+>± # | Ó æŒq n _ ÛÁbÕj T · +.
Ç≥Te +{ Ï $< ä ´, Ád” Ô \ $ wüj · T + ˝À eT ]+‘· ÁbÕ < Ûëq ´‘· qT dü +‘·]+#· T≈ £ î + ≥T +~. ≈ £ î≥T + ã ìs ¡« Vü≤D, | æ \¢\ ô |+| üø £+ Ád” Ô \ u≤ < Ûä ´‘· nH˚ uÛ≤eC≤ \+ ã \+>± e ⁄ qï Á | üdüTÔ‘· | æ‘· èkÕ «$ Tø £ düe ÷ C≤ \ ˝À Ád” Ô $< ë ´ e +‘· Tsê˝ …’‘ ˚ Ä Á | üjÓ ÷» q + ÄyÓTπø | ü ]$ T‘·+ ø ±< äT. n ~ yês ¡ dü‘·«+>±‘· s ¡‘· sê \ ≈ £ î n +< äT‘· T +~. Á | üdüTÔ‘· düe ÷»+, uÛÑ $ wü ´‘ Y düe ÷»+ ≈ £ L & Ü # Ó’‘· q ´ e +‘· eTe ⁄‘ êsTT. Ç +‘·{ Ï Á | üjÓ ÷» q + e ⁄ qï | üŒ { Ïø ° Ád” ÔøÏ $< ä ´ n +< äì < ˚ nsTT +~. > √ ¢ ã˝Ÿ \ øå ±´\ T >± # Ó | üapple≈ £ î + ≥Tqï Ád” Ô \ n _ Ûeè ~ Δ, kÕ ~ Ûø ± s ¡‘·, $ eTTøÏÔ Ád” ÔøÏ $< ä ´ ˝Ò≈ £ î +& Ü kÕ < Ûä ´ eTe ⁄‘ êj ·÷? n +< äTe \¢ H˚ q ÷‘· q düVü≤ÁkÕ _› ì e ÷ qMj · T + # ˚düTø√yê \ qï‘·| üq‘ √ 2000 dü + e‘·‡ s ¡+ ˝À ◊ø £´ sê »´ dü $ T ‹ Á | üø £{ Ï + ∫q mì $ T ~ düVü≤ÁkÕ _› n _ Ûeè ~ Δ \ øå ±´\ ˝À( Millennium Developement Goals) dü +| üPs ¡ í eTVæ≤fi≤ nø £ åsêdü ´‘· ˇø £{ Ï. á $< Ûä +>± Ád” Ô $< ä ´ ÁbÕ < Ûëq ´‘· > √ ¢ ã˝Ÿ kÕúsTT˝À ≈ £ L & Ü > ∑T ] Ô +#· ã & ç +~.
< ë < ë | ü ⁄ Äs ¡ T < äXÊu≤ ›\ ÁøÏ‘· y˚T ª n +< ä ] ø ° $< ä ´ μ \ øå ±´ ìï kÕ ~ Û +# ˚ ~ X¯ >± Á | ü | ü +#· < ˚XÊ \ T, $< ä ´ ≈ £ î dü + ã +~ Û + ∫q ø ± sê ´#· s ¡ D Á | üD≤ [ ø £\ qT s ¡÷ bı +~+ ∫, neT \ T # ˚j ·÷\ ì UNESCO sêC≤ ´+> ∑ + Á | ü ‹ bÕ ~+ ∫ +~. \ øå ±´ ìï m +‘· y˚Ts ¡ ≈ £ î kÕ ~ Û +#· ≥ + »]–+< √ düMTøÏ +#· å Tø = q { ≤ìøÏ 1990˝À CÀ $ Tf ÆHé …( Jometien) ˝À n +‘· sê rj ® T· dü < ädüT ‡ qT ìs ¡« Væ≤ + ∫ +~. Á | ü | ü +#· kÕúsTT˝À, C≤rj · TkÕúsTT˝À ÁbÕ < ∏ä $ Tø £
$< ë ´_ Ûeè ~ Δø√dü + ˇø £ < äXÊã < ä ›+ bÕ≥T eTTeTàs ¡ yÓTÆq #· s ¡´\ qT rdüTø√yê \ ì á dü < ädüT ‡ rsêàì + ∫ +~. > ∑e ÷´ ìøÏ # ê˝≤ < ä ÷ s ¡+ ˝À | òü *‘ ê \ T e ⁄+& É≥ + e \¢, ˇø £ < äXÊã ›+‘· s ¡ Tyê‘· n + fÒ 2000 dü + ˆˆ˝À & Üø £ sY( Dakar) ˝À eTs = ø £ n +‘· sê ® rj · T dü < ädüT ‡ ìs ¡« Væ≤ +#· ã & ç +~. nsTT‘ ˚ ª n +< ä ] ø ° $< ä ´ μqT \ ø £ å ´+>± Á | üø £{ ÏùdÔ dü ] b˛ < äì á dü < ädüT ‡> ∑T ] Ô + ∫ +~. n +< äTe \¢ H˚ \ ø £ å ´ kÕ < Ûäq≈ £ î ø ±\| ü ]$ T ‹ ì ìs ¡ ísTT + ∫ +~. n + fÒ m +‘· ø ±\ e ´ e ~ Û˝À > ∑e ÷´ ìï m +‘· y˚Ts ¡ ≈ £ î # ˚s ¡ Tø√yê \ qï | ü ] e ÷ D≤‘· àø £ \ øå ±´\ qT ìπs ›•+ ∫ +~. n +‘ ˚ø ± ≈ £ î +& Ü Ç +< äT≈ £ î m≥Te +{ Ï eP ´ Vü ‰\ qT, m { ≤ ¢ neT \ T | üs ¡# ê˝À düŒwü º+>± dü ÷ ∫ + ∫ +~. BìøÏ nqT > ∑TD +>± H˚ 2000 dü + ˆˆ˝À ◊ø £´ sê »´ dü $ T ‹ Á | üø £{ Ï + ∫q q ÷‘· q düVü≤ÁkÕ _› \ øå ±´\ ˝À dü +| üPs ¡ í nø £ åsêdü ´‘· kÕ ~ Û +#·{ ≤ìøÏ uÛ≤s ¡‘·< ˚XÊìøÏ Ç∫Ãq > ∑ & ÉTe ⁄ 2005. Ç < ˚ dü + e‘·‡+ ˝À | ü ] dæú ‹ ì düMTøÏå + ∫q ◊ø £´ sê »´ dü $ T ‹, dü ÷ ÿ \ T≈ £ î yÓfi¯fle \ dæq u≤ * ø £\ T
pHé 2013
Ábòı.‘ √≥ CÀ ´ rsêDÏ
3 dü ÷ ÿ \ T≈ £ î yÓfi¯fl≈ £ î +& Ü ãj · TfÒ e ⁄ qï yê ] dü + K ´ qT | ü ] o * ùdÔ 2035`40 es ¡ ≈ £ î ≈ £ L & Ü 100 XÊ‘·+ eTVæ≤fi≤ nø £ åsêdü ´‘· qT kÕ ~ Û +#· ≥ + uÛ≤s ¡‘·< ˚XÊìøÏ nkÕ < Ûä ´ eTqï $ wüj ·÷ ìï‘ ˚ * à # Ó | æŒ +~.
$< ä ´ $ wüj · T + ˝À n +‘· sê ® rj · T, C≤rj · T uÛ≤eq˝À e∫Ãq e ÷ s ¡ TŒqT düTì •‘·+>± > ∑eTìùdÔ, $< ä ´ qT ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ e ÷ qeVü≤≈ £ îÿ >±, Ád” Ô \ Ä‘· à $ XÊ « kÕìï, Ä‘· à > ös ¡ yêìï ô |+# ˚ eTÚ * ø £ kÕ < Ûäq +>± dæ < ëΔ +‘· | üs ¡+>± > ∑T ] Ô + ∫q≥T ¢ ˇø £ yÓ’| ü ⁄ ø £ ì | ædüTÔ +~. eTs = ø £ yÓ’| ü ⁄ $< ä ´ Áø £ eT +>± ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ $< ä ´>±, Ä‘· s ¡ Tyê‘· eT ]+‘· ø ° åDÏ + ∫ πøe \+ ª nø £ åsêdü ´‘· μ >± ≈ £ î ~+#· T≈ £ îb˛e≥ + ˇø £ ô |< ä › $ cÕ < ä +. á nø £ åsêdü ´‘· \ ø £ å ´+ ˝À ≈ £ L & Ü eTq < ˚X¯ + ˝À 2011 » HêuÛ≤ ˝ … ø £ ÿ \ Á | üø ± s ¡+ Ád” Ô \ nø £ åsêdü ´‘· XÊ‘·+ πøe \+ 62.14. n + fÒ ◊ø £´ sê »´ dü $ T ‹ $~ Û + ∫q > ∑ & ÉTe ⁄( 2005) | üPs ¡ ÔsTT Äπsfi¯flsTTHê Hê \ T –+ ≥ eT ÷& ÉT e +‘· T \ \ øå ±´ ìï ≈ £ L & Ü kÕ ~ Û +#· ˝Òø £ b˛e≥ + ì »+>± Ä +< √fi¯q ø £*–+# ˚ $ wüj · Ty˚T.
n +< ä ] ø ° $< ä ´ ø√dü + eTTK ´+>± Ád” Ô $< ä ´ ø√dü + uÛ≤s ¡‘·< ˚X¯ Á | üuÛÑT‘·« $< ÛëHê˝Ò $ T { Ï?
sêC≤ ´+> ∑ + ˝Àì 21m Ä ]º ø £ ˝Ÿ dües ¡ D Á | üø ± s ¡+ $< ä ´ ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ Vü≤≈ £ îÿ nsTT +~. á Vü≤≈ £ îÿqT kÕ ~ Û +#· ≥ + ø√dü + ˇø £ Á | ü‘ ˚ ´ ø £ #· ≥ º+ nedüs ¡ eTì ˇø £ Á | ü‘ ˚ ´ ø £ $< ä ´ _\ T ¢ eTTkÕsTT < ëqT 2005˝ÀH˚ s ¡÷ bı +~+#· ≥ + »]–+~. Bì Á | üø ± s ¡+ Áô |’ y˚≥T dü ÷ ÿfi¯fl˝À 25 XÊ‘·+ d” ≥ ¢ ≈ £ î kÕe ÷ õø £+>± yÓqTø £ ã & çq esêZ \ ≈ £ î ]» s ¡ T « # ˚j ·÷*. ø ± ì á ]» πs « wüHé XÊ‘·+ 50 >± e ⁄+& Ü \ ì Ç +& çj · THé ˝≤ ø £$ TwüHé Á | ü ‹ bÕ ~+ ∫ +~. Ç +< äT≈ £ î ø ± s ¡ D + @$ T≥ + fÒ 1990 \ ˝À q ÷‘· q Ä ] úø £ $< Ûëq + ù |] ≥ eTq < ˚X¯ + ˝ÀøÏ Á | üy˚˚ •+ ∫q ª Áô |’ y˚ {° ø £ s ¡ D düs ¡ ∞ø £ s ¡ D, Á | ü | ü + Nø £ s ¡ D( LPG) Áø £ eT +>± dæús ¡| ü & ç ã \| ü & Ü ¶ sTT. nsTT‘ ˚ $< ä ´, Äs√ > ∑ ´+ eTÚ * ø £ s ¡+>±\ T ø ± e≥ + e \¢, > √ ¢ ã˝ …’ CÒwüHé Áø £ eT + e ÷ qe eTTK +‘ √ e ⁄+& Ü \+ fÒ á ¬ s +& ÉTs ¡+>±\ T Á | üuÛÑT‘·« s ¡+> ∑ + ˝ÀH˚ e ⁄+& Ü \ ì ˇø £ yÓ’| ü ⁄ ne ÷ s ¡ Ô ´ ùdHé yÓTT < ä˝ …’ qyês ¡ T # ÓãT‘· T +& É >± eTq < ˚X¯ + ˝À LPG Áø £ eT +( Liberalization, Privatization, Globalization) yÓTT≥ º yÓTT < ä≥ Á | üy˚ •+ ∫ +~. á ¬ s +& ÉT s ¡+>±\ ˝ÀH˚ $< ä ´, Äs√ > ∑ ´+ yêDÏ »´ düs ¡ T≈ £ î˝ …’ HêsTT. e ÷ qyê _ Ûeè ~ Δ˝À ø °\ ø £ bÕÁ‘· e ⁄ qï á ¬ s +& ÉTs ¡+>±\ T ø ± s = Œπs≥Tô | ≥T º ã & ÉT \ ≈ £ î ˝≤uÛ≤ \ Hê ]®+ ∫ ô | fÒ º yêDÏ »´ düs ¡ T≈ £ î \ T >± s ¡÷ bı +< ä≥ + ˇø £ ô |< ä › $ cÕ < ä +. $< ä ´ kÕe ÷ q ´ Á | ü »\ ≈ £ î n +< äTu≤≥T˝ÀøÏ sêì < äsTT +~. ª ìs ¡“¤+< Û√∫‘· ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ $< ä ´ μ e ⁄ qï | üapple & ˚ ã \+>± e ⁄ qï | æ‘· kÕ «$ Tø £ dü + düÿè ‹ Ád” Ô $< ä ´ ≈ £ î ˇø £ ô |< ä › nes√ < Ûä +>± ì * ∫ +~. Ád” ÔøÏ $< ä ´ nedüs ¡ e ÷? nqï $ yê < ä + qT +& ç düe ÷»+ ø =~›>± ãj · T { ÏøÏ edüTÔqï Áø £ eT + ˝À Áô |’ y˚ {° ø £ s ¡ De \¢ $< ä ´ uÛ≤Øe ´ j · T +‘ √ eTT & ç | ü & çq düs ¡ Tø £ sTT +~. BìøÏ‘ √ & ÉT yÓTT‘· Ô +>± ô | s ¡ T > ∑T‘· Tqï Jeq e ´ j ·÷ ìøÏ‘ √ & ÉT s√E s√E≈ £ L rÁeeTe ⁄‘· Tqï ù |< ä ] ø £+, ìs ¡ T < √ ´> ∑ + e \¢ ≈ £ î≥T + u≤ \ T‘·| üŒìdü ]>±‘ ê ´> ∑ + # ˚ùd ~ Ä & É | æ˝ ¢ #·< äTe ⁄ H˚. yÓTT‘· Ô +>± $< ë ´ s ¡+> ∑ + ˝À Áô |’ y˚ {° ø £ s ¡ D ã \+>± Á | üy˚ •+ ∫ y˚fi¯SflqTø√e≥ + e \¢ ù |< äesêZ \ ≈ £ î #·< äTe ⁄ n +< ä≈ £ î +& Ü b˛sTT +~. n +< äTe \¢ H˚ $< ë ´ Vü≤≈ £ îÿ eTTkÕsTT < ë _\ T ¢, Áô |’ y˚≥T dü ÷ ÿfi¯fl˝À ¢ ì d” ≥ ¢ ˝À
ñbÕ < Ûë ´ j · T