İran Şiirinde Bir Dönüm Noktası
Antik Pers kültürü ve İslamiyet gibi iki büyük
kaynaktan beslenen İran şiiri, bir bocalama
döneminden sonra 20. yüzyıl başlarında tekrar
hareketlenmeye başlar. Geçmişte Sâdi, Hâfız, Ömer
Hayyam gibi Farsçaya incelikler kazandırmanın
yanında dünya edebiyatında da etkiler bırakmış
şairler yetiştiren İran’ın bu dönemde dünyaya açılan
yüzü çok genç bir kadın şair olacaktır: Füruğ
Ferruhzad. 1935 yılında dünyaya gelen Füruğ,
1967’de, henüz 32 yaşındayken talihsiz bir trafik
kazasında hayatını kaybedecek; kısa ömründe yazdığı
şiirler, çektiği filmler ve özel hayatıyla geniş kitlelerin
ilgisini çekmeyi başaracaktır.
Füruğ, asker bir baba ve saygın bir çevreden gelen
annenin yedi çocuğundan üçüncüsü olarak Tahran’da
doğar. Resim, nakış ve el sanatları eğitimi aldığı kız
sanat okulunu henüz bitirmeden 16 yaşındayken
evlenir. Üç yıl sürecek bu sancılı evlilikten Füruğ’a
kalan tek güzellik, oğlu Kamyar’dır. Ne var ki bu
dönemde bir dergide yayımlanan şiiri müstehcen
bulunmuş, boşanmalarının ardından mahkeme genç
şairin çocuğunu görmemesine karar vermiştir. Bir
kadının kendini sınırlamadan aşkı ve cinselliği şiirine
taşıması 1950’li yılların İran’ında fırtınalar
koparmıştır. Ancak Füruğ cesurdur, şöyle söyler
hakkında çıkan dedikodular karşısında: “Benim
hakkımda çok konuşulduğunu biliyorum. Benim
şiirlerimi çok fazla yorumladıklarını da biliyorum.
Hatta beni kötülemek, benim belirli bir kişiye şiir
söylediğimi insanlara göstermek için cevap
hazırladıklarını da biliyorum ancak bütün bunlara
rağmen meydandan kaçmıyorum.”
Meydandan kaçmanın aksine, erkek egemen bir sanat
ve siyaset arenasına taviz vermeden giren Füruğ
Ferruhzad’ın ilk kitabı Esir, 1955 yılında yayımlanır.
Kitaba adını veren şiirdeki, “Ey gökyüzü! İstesem
hani bir gün / Bu suskun zindandan uçmayı / Ne
diyeceğim ağlayan çocuğun gözlerine? / Geç beni bir
kalem, esir bir kuşum ben”* dizeleri hem şairin o
dönemdeki ruh durumunu yansıtır hem de toplumsal
hayatta geri plana itilen kadınların sorunlarını dile
getirir. İlerleyen zamanda Füruğ, kadının insani
haklarının önemli bir savunucusu olarak tanınacak,
dünyada feminist hareketin saygın isimleri arasında
sayılacaktır.
* Çeviren: Mehmet Kanar, iç. İran Şiiri Antolojisi, YKY 2015
25