Sonntagsblatt 3/2024 | Page 33

Zam Vastoand : Kloans hianzisch Weatabuik / Kleines heanzisches Wörterbuch :
na Choarakta , wous di Sproch sou psaundres mocht . Neibm hea hot da Hianz vü oidi deitschi Sprouchelementi pwoahrt , di sinst oandrischtwou net za finda san . Wia owarischt gschriam , da typischi Ui-Zwoaleit gipt deis olliwittigsti Meakmul va da Reid van Puagnloanda un Weistingandeitscha : as houdeitschi Kuh , Bub , Mutter , Schuhe , Hut wean Kui , Pui , Muida un Schui . Sulicha Ui-reidndi deitschi Vuiksgruppa haisa in Siedtirol ( Puistatoal / Pustertal ), in Niedaesterraich , friaha au im pehmischa Eighaloand ( Egerland ) und Siedmeihrn ( Südmähren , nou vaa da Vatroawing 1944-45 ). Außa da Sprochlikat mocht di Literatua di Sprouch feawi : da pekoanntisti Huamatdichta , Josef Reich as Krottndaff pa Gissing ( 1860-1924 ), hot seigs ( 6 ) Gdichtpeinda vafosst , un wiad heint as da Vuiksdichta van Hianza un Puagnloanda geeaht . Oangi pgoasteati Intllektuelli howa hianzischi Mearcha gsoammalt , wia da steira Leihra Johann Reinhard Bünker mit sei Soammlweak „ Schwänke , Sagen und Märchen in heanzischer Mundart ” ( 1906 ). Af di Mearchawölt van Deitschweistingan keinna au di priahmtesta Foantasyschreiwa van insa Zat noadisch san , wos vümuls iwa oidgermonschi Vaagschicht vafiagt : mit dei Gstoalta Hex ( Hexe ), Teifl ( Teufel ), Rawuzl , Zweiga ( Zwergen ) - di Sunn wiad ois Sunn-Nandl ( Sonnenoma ), da Maon ois Maon-Neinl ( Mondopa ) in dei Soga eazöhlt . Heintgi Vaproading , Situation in Ingan
Deis Hianzisch , di eiltesti deitschi Reid in Oidingan , wiad heint nia in dei oida Keangepiada gsproucha : zuimoast in Mittlpuignloand , va goanz Weinga in Eidnpuag ( Ödenburg ) un in sei Deiffa ( Oagndaff / Agendorf , Kroispoch , wia nou im Koumitat Eisnpuig . In Ingan pekumma liawa di groußa Reida Afmeaksoamkat ( Heissisch in da Proanau , Mittlpoarisch in Noadingan ) - di Zoi van inganleindischa Hianza und Hianzaspreicha is afoch zu minimal , wal nou 1920 , afta dei Friadnsvatroag va Trianon , nia a Haumdvull Deiffa pa Ingan gpliewa san . Si san aktivi weistingandeitschi-hianzischi Kultuavaroani , owa dies iwa dou di oidi Reid net mea , nia deis Houdeitsch neibm Ingrisch .
Rettingsoaktiona fia dei hianzischa Mourring im Puagnloand
Di teiflischi Teindenz va Sprouchvaluis mocht si in Puagnloanda sichtpoa . Fihrndi esterraichischi Zatinga pringa vümuls di Prichti iwa deis vawoasti Schicksol va Hianzisch , deiss di oanstgi huamschi „ Lingua Henzonica ” va Stoandoatesterraichischa ( oagtl . va Weannrisch ) vadreingt wiad , wal si in da esterraichischa Hapstodt un da Groußsteidta di Media mit Rui sicha heascht . Wa si net gnui san waa , vü Esterraicha valoussa iahri Reid fia di houdeitschi Oansprouchigkatwia au deis Einglisch , Deinglisch kummt schnöll viara . Dei offizielli Sprouchschuitz eafillt da Owawoata ( Oberwärter ) Hianzavaroan : im Joa 1996 is di Organisation ggriandt woan , vafiagt iwa a feisti esterraichischi-ingandeitschi Mitgliadschouft , un heid di Fauhn va da hianzischi Sprouchpwoahring hou : si wiada Doginga ( Tagungen ), Vaatreiga ghoida , sei vaeiffentlicha au Biaka in vaschiadna Theima ( Kiachl , Feistdoga , Waindarlkultua , Gschicht ), un Joa fia Joa a hianzischsprouchlichs Kolendarium . Innovativawoas hot da Varoan vaa poar Joahri sei Teitigkat mit a Youtube-Konal eageinzt , wou Muindoatgschichta , wia Gdichta vaagleisa weada . Oangi puignloandischi Schuila wuin au net aspleiwa un mocha mit : di BAfEP Owawoat ( Bundesbildungsantalt für Elementarpädagogik Oberwart ) fiahrt mit dei Hianzavaroan a gmuansoams Vasuichsprojekt , di „ Wortpatenschaften ”: dur di Kooperation suin deis Hianzisch , bzw . hianzischi Asdricka in deis Leaprougramm afgnuamma weada : Va oana explizita hianzischa Sprouchintarriacht is owa nou koa Reid . A wettri Sprouchquell san di vü Huamatbiaka , di van Gmuanda , Deiffa rasggeiwa weida , heifi mit Weatabiaka vaseihn . Aussa da Schuila un da Pvuikering hot au deis Moarkting di huamatzentrierti Kroufft va dei Dialekt entdeickt , deiss moanichi Suipamoarkta hianzischi Groußwearpinga asplokatiara .
Owa wa Oana frougt , op deis Hianzisch iwahaps a Zuikinft hot ? Di Pstreiwinga san wul im Guang , va da Soat van Hianzavoroan , dei Deiffa , oangna Schuiln , owa a zeintroali Richting va puagnloandischi Loandsfiehring fahlt nou , deiss si fia di Soch va dei Hianzisch au mit da Wissnschouft zammoawata . Zerscht prau si an oanhoatlichs Weatabuik un di Stoandoatisiering va de Reid , wal deis Hianzisch vü Neibmvorianta , Daffmuindoata afweisa kaunn , owa net mul stoandoatisiert woan is : deisseiwi Problem wia pan oandra ingandeitscha Dialekta . Deinnast , dia a Kooperation mit dei weistingandeitschi Gmuanschoafta ( Eidnpuag , Stanamoanga , usw .) waa deis Schouffa van a hianzischi Regionalsprouch theoretisch meigli , wa deis Vuik van Oalpnvaaloand iah Reid fia di neisti Generationa wiakli reitta wuin .
Oans is hoid sicha : deis Hianzisch geiht nou net Heia ! ( das Heanzisch geht noch nicht Heia : auf Heanzisch / Bairisch : zum Schlafen gehen )
Di Neitzsoat va Hianzavaroan : http :// www . hianzenverein . at /
Da hianzischi Youtube-Koanal : https :// www . youtube . com /@ hianzenvereinburgenland
Zam Vastoand : Kloans hianzisch Weatabuik / Kleines heanzisches Wörterbuch :
SoNNTAGSBLATT schled - schlecht Ingan - Ungarn kamp - kaum deinnast - dennoch eppa - vielleicht neist - nächste schweida - später s Daff , pl . Deiffa - Dorf , Dörfer si - es sinst - sonst oandrischt - anders owarischt - oberhalb heint - heute gnui - genug Gmuanschoft - Gemeinschaft Haumdvull - Handvoll afta - nach Mourring - Morgen
33