60 Michał Michalski
W 1927 r . powiatowi wieluńskiemu przyznano tylko 16,5 tysięcy miejsc , podczas gdy do końca lutego zapisało się 38 tysięcy chętnych osób 67 , a wkrótce liczba ta powiększyła się do ok . 45 tysięcy robotników 68 . Ostatecznie Niemcy zwiększyli zapotrzebowanie na pracowników sezonowych dla powiatu wieluńskiego do 19 tysięcy osób 69 . W tymże roku z Polski do Niemiec wyjechało 69 tysięcy osób 70 .
Umowę z 9 grudnia 1926 r . zastąpiono 24 listopada 1927 r . traktatem emigracyjnym , który regulował całościowo kwestie emigracyjne robotników polskich . Niezwykle ważne z punktu widzenia polskich pracowników było zrównanie ich z niemieckimi w zakresie ochrony pracy , opieki społecznej , warunków pracy , postępowania rozjemczego , sądów pracy , prawa do organizowania się zawodowego i ustawodawstwa socjalnego 71 . Natomiast procedura rekrutacji była podobna jak w umowie z grudnia 1926 r . I tak w grudniu NCR miała zgłaszać przypuszczalne zapotrzebowanie na robotników w poszczególnych jednostkach administracyjnych w Niemczech oraz określała te powiaty w Polsce , z których chciałaby otrzymać pracowników . W ciągu kolejnych trzech tygodni UEW miał przekazać do wiadomości NCR informacje , z jakich powiatów i w jakiej liczbie pracowników przewiduje rekrutacje . W ciągu kolejnych dwóch tygodni MPiOS i NCR miało ustalać liczbę robotników , obszar rekrutacji i szczegóły techniczne . Następnie NCR miała wysyłać do PUPP informacje o zapotrzebowaniu na pracowników , terminy i miejsca rekrutacji , a te ogłaszać do publicznej wiadomości . Następnie w określonym miejscu i czasie mieli pojawić się urzędnicy NCR , którzy w porozumieniu z urzędnikami z PUPP mieli dokonywać rekrutacji do pracy w Niemczech . Wyboru na podstawie warunków fizycznych , kwalifikacji zawodowych i przy uwzględnieniu możliwości stworzenia z nich jednej grupy robotniczej mieli dokonywać wyłącznie niemieccy urzędnicy . Po przyjęciu do pracy robotnik podpisywał umowę sporządzoną przez Fachową Komisję Rolną i Leśną przy Zakładzie Rzeszy dla Pośrednictwa Pracy i Ubezpieczenia Bezrobotnych w obecności polskiego urzędnika . Następnie emigrant otrzymywał tzw . pasz
67
APŁOS , SPW , sygn . 228 , k . 12 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za luty 1927 r .
68
Tamże , k . 31 Sprawozdanie sytuacyjne SWi za marzec 1927 r .
69
Tamże , k . 34 Sprawozdanie tygodniowe SWi z dn . 3 V 1927 r . Zob . także : tamże , k . 37 Sprawozdanie tygodniowe nr 3 SWi z dn . 27 V 1927 r . Nie uwzględnia zwiększenia kontyngentu : W . Spaleniak , Emigracja sezonowa polskich robotników rolnych do Niemiec ( 1919 – 1939 ), Zamość 2010 , s . 199 . 70
H . Janowska , Emigracja zarobkowa z Polski 1918 – 1939 , Warszawa 1981 , s . 175 .
71
Konwencja polsko-niemiecka z dnia 24 listopada 1927 r . w sprawie polskich robotników rolnych , [ w :] Prawo o emigracji w Polsce : teksty ustaw , rozporządzeń , instrukcyj oraz układów międzynarodowych wraz z komentarzem , oprac . S . Iwanowski , K . Mamrot , Warszawa 1929 , s . 302 – 319 ; Porozumienie w sprawie rekrutacji , pośredniczenia i kontraktowania , jakoteż przejazdu polskich sezonowych robotników rolnych , [ w :] tamże , s . 319 – 328 ; Z . Landau , J . Tomaszewski , Zarys historii gospodarczej Polski 1918 – 1939 , Warszawa 1999 , s . 174 ; W . Spaleniak , Prawno-polityczne …, s . 57 – 58 .