18 Alina Hinc
burskiej wobec Polski w czasach Sejmu Czteroletniego 45 . Wspomniał również Łojek , w kontekście badań nad sytuacją międzynarodową Polski w tym okresie , o pracy historyka amerykańskiego Roberta Howarda Lorda pt . The Second Partition of Poland z 1915 r . 46 , w której potwierdzone zostały ogólne poglądy Askenazego zawarte w Przymierzu 47 . Studium Lorda , oparte na archiwach mocarstw rozbiorowych , uznał zresztą Łojek za „ stanowiące po dziś dzień ostatnie słowo nauki historycznej w tej dziedzinie ” 48 . Warto tu nadmienić , że Łojek napisał także przedmowę do polskich wydań dzieła Lorda z 1973 r . i 1984 r . 49 Zwrócił on tam uwagę na znamienny fakt , że „ w ogólnych swych wnioskach R . H . Lord przychyla się w pełni do poglądu , reprezentowanego przez tzw . « optymistyczny » kierunek badań nad dziejami Sejmu Czteroletniego , którego głównym reprezentantem był Szymon Askenazy ” 50 . Wchodząc w szczegóły interpretacji tego dzieła , stwierdził również Łojek , że „ oceniając sens i znaczenie tak kontrowersyjnego od stu już lat przymierza polsko-pruskiego z 1790 r ., R . H . Lord poparł całkowicie opinie Szymona Askenazego . Zdaniem Lorda , przymierze 1790 r . nie było w założeniu jakimś makiawelskim podstępem pruskim , lecz aktem o znaczeniu realnym , w ówczesnym układzie stosunków międzynarodowych dla Polski niezbędnym , który stracił swój sens wskutek niespodziewanego załamania się dotychczasowej koniunktury międzynarodowej w 1791 r .” 51 . Jak wynika zatem z tych cytatów , ustalenia badawcze Askenazego i Lorda bliskie były Łojkowi , który w swojej twórczości często do nich nawiązywał i sam wpisywał się w optymistyczny nurt historiografii polskiej .
Powracał też ciągle do dzieła Askenazego , które omówił po raz kolejny w osobnym szkicu , opublikowanym w piśmie społeczno-kulturalnym katolików „ Kierunki ” w 1978 r . 52 Przypominając w nim okoliczności powstania Przymierza polsko-pruskiego , Łojek podkreślił , że ukazanie się tego dzieła we Lwowie w 1900 r . i w Warszawie w 1901 r . było wydarzeniem nauko
45
J . Łojek , Przed Konstytucją , s . 8 .
46
R . H . Lord , The Second Partition of Poland . A Study in Diplomatic History , Cambridge 1915 .
47
J . Łojek , Przed Konstytucją , s . 9 .
48
Tamże , s . 8 .
49
Książka ta miała dwa polskie wydania : R . H . Lord , Drugi rozbiór Polski , przeł . A . Jaraczewski , wstępem poprzedził J . Łojek , wyd . 1 Warszawa 1973 ; wyd . 2 , Warszawa 1984 . Wstęp J . Łojka był tej samej treści w obu wydaniach .
50
J . Łojek , Robert Howard Lord – uczony niezwykły ( 1885 – 1954 ), [ w :] R . H . Lord , Drugi rozbiór Polski , przeł . A . Jaraczewski , wstępem poprzedził J . Łojek , Warszawa 1973 , s . 18 .
51
Tamże , s . 19 .
52
J . Łojek , Askenazego „ Przymierze polsko-pruskie ”, „ Kierunki ” 1978 , nr 23 , s . 8 . Ten sam artykuł przedrukowany został w książce , będącej zbiorem opublikowanych już wcześniej tekstów badacza . Zob . J . Łojek , Askenazego „ Przymierze polsko-pruskie ”, [ w :] tegoż , Wokół sporów i polemik . Seria druga , Lublin 1984 , s . 57 – 67 .