14 Alina Hinc
Przymierza , obawiając się jego przesłania , które można było odczytać jako przestrogę przed niedotrzymującym zobowiązań sojusznikiem pruskim , co mogło z kolei wpłynąć negatywnie na pozyskiwanie polskiego rekruta na wojnę .
Pomijając ingerencję cenzury w plany wydania nowej edycji Przymierza , warto zaznaczyć , że inspirowało ono w latach wojennych dalszych badaczy . Należał do nich przykładowo Wacław Tokarz , późniejszy znakomity historyk wojskowości , który był przez pewien czas uczestnikiem seminarium Askenazego . Kiedy w kwietniu 1917 r . w Krakowie wygłaszał on odczyt pt . Dwa ostatnie rozbiory , wyjaśniał , dlaczego Polska upadła i co było przyczyną drugiego i trzeciego jej rozbioru . Wskazywał , że winę za to ponosili przede wszystkim przywódcy polityczni , skupieni zarówno wokół króla Stanisława Augusta Poniatowskiego , jak i stronnictwa patriotycznego , którzy popełnili wiele błędów i nie potrafili wykorzystać sprzyjających okazji do ratowania państwa . Uważał , że taką dogodną okazją było właśnie przymierze polsko-pruskie z 1790 r . Powołał się przy tym na opinię Askenazego na temat tego sojuszu , stwierdzając : „ W swej pięknej pracy prof . Askenazy wykazał , że przymierze to nie było a priori żadną pułapką , zastawioną na Polaków , ale decyzyą polityczną , poza którą stało w Prusach jedno ze stronnictw dworskich , która miała rozwinąć się tak lub inaczej w zależności od przebiegu wypadków politycznych , od stanowiska samej Rzpltej ” 27 . Uzupełniając badania Askenazego , Tokarz dowodził , „ że była chwila , w której Prusy chciały naprawdę uderzyć na Rosyę , a cofnęła się przed tem Rzplta ” 28 . To zaś doprowadziło w konsekwencji , zdaniem Tokarza , do rozkładu przymierza polsko- -pruskiego i drugiego rozbioru Rzeczypospolitej .
Następne oceny dotyczące Przymierza polsko-pruskiego pojawiły się dopiero w latach 30 . XX w . w nekrologach i wspomnieniach pośmiertnych o Askenazym . Ograniczały się one jednak zwykle do krótkich wzmianek . Jedynie Marian Kukiel i Bronisław Pawłowski pokusili się o dłuższe omówienie Przymierza . Zwłaszcza Pawłowski docenił wagę tej pracy , ukazując ją na tle ówczesnych kierunków panujących w polskiej historiografii . Wyjaśnił także , dlaczego właśnie traktat z 1790 r . stał się tematem książki Askenazego , któremu przyświecać miały przy jego omawianiu dwa następujące cele : „ chęć przedstawienia tego faktu , potępionego przez prokuratorskie oskarżenie Kalinki – w właściwem świetle – oraz dążenie by rzecz ta , pisana w dobie złud ugodowych ze strony Prus i Rosji , okazała bodaj w części , na przykładzie , zaczerpniętym z naszej , nie tak dawnej przeszłości , istotne tendencje tych rządów w sprawie polskiej i żeby rodaków w ten sposób ostrzec i uchronić od
27
W . Tokarz , Dwa ostatnie rozbiory , [ w :] Przyczyny upadku Polski . Odczyty , Warszawa 1918 , s . 252 .
28
Tamże , s . 252 .