Wokół recepcji Przymierza polsko-pruskiego Szymona Askenazego
13
wie działa ” 20 . Mimo to dostrzegał wartość jego relacji i bronił swoich racji w następujący sposób : „ Jeżeli mówiłem wogóle o świadomych fałszach , to miałem po części na myśli niektóre depesze , które autor Przymierza polsko- -pruskiego z całą stanowczością napiętnował jako sztuczny elaborat , pełen fałszu i zdrady . Polegałem na jego argumentach , przedstawionych z absolutną pewnością , ale przekonałem się obecnie po dokładnej ich rewizyi i po dalszych archiwalnych poszukiwaniach , że te twierdzenia kategoryczne nie wytrzymują krytyki […]” 21 . Jedną z przyczyn błędnych tez Askenazego był , według Dembińskiego , fakt , że nie korzystał on przy pisaniu Przymierza z archiwum berlińskiego , którego zbiory mogły dostarczyć nowych i cennych infor macji 22 .
Sporna kwestia tliła się jeszcze latami . W 1910 r . odniósł się do niej ponownie Askenazy w książce pt . Nowe wczasy , składającej się z publikowanych już wcześniej jego tekstów 23 . Odnotował to z kolei Dembiński w dziele pt . Polska na przełomie , opublikowanym w 1913 r . i traktującym w dużej mierze o przymierzu polsko-pruskim , ocenianym jednakże zupełnie inaczej od Askenazego 24 . Jedno jest pewne . Śledząc wspomniany tutaj spór Askenazego z Dembińskim , trzeba pamiętać , że był on elementem szerszej i głębszej dyskusji , jaka toczyła się między tymi dwoma wybitnymi historykami Uniwersytetu Lwowskiego .
Ciekawa sytuacja z punktu widzenia recepcji Przymierza polsko-pruskiego miała też miejsce w czasie I wojny światowej . Wówczas bowiem temat dzieła Askenazego stawał się znowu aktualny , zwłaszcza w kontekście aktu 5 listopada 1916 r . Właśnie w tym okresie przypomniał Przymierze Korzon , przedrukowując swoją opisaną powyżej recenzję z tego dzieła w trzecim tomie zbioru własnych tekstów pt . Listy otwarte , mowy , rozprawy , rozbiory , wydanym w Warszawie w 1916 r . 25 Nie był to jednak przedruk kompletny , ponieważ cenzura niemiecka usunęła z tej recenzji fragmenty , które zawierały krytykę polityki Fryderyka Wilhelma II i Prus wobec Polski w dobie Sejmu Czteroletniego 26 . Wkrótce potem , w roku 1918 , ta sama cenzura niemiecka wstrzymała w Warszawie druk proponowanego trzeciego wydania
20
Cytuję za Z . Zielińska , dz . cyt ., s . 6 .
21
B . Dembiński , W sprawie krytyki , s . 33 .
22
Por . J . Dutkiewicz , dz . cyt ., s . 92 .
23
S . Askenazy , Alopeus , s . 113 – 153 . Artykuł ten jest uzupełnioną wersją tekstu pt . Przyczynek do krytyki depesz M . M . Alopeusa , „ Kwartalnik Historyczny ” 1903 , t . 17 , nr 4 , s . 530 – 543 .
24
B . Dembiński , Polska na przełomie , Warszawa 1913 , s . 536 . Praca ta publikowana była we fragmentach już w 1906 r . na łamach „ Przeglądu Polskiego ”. Zob . B . Dembiński , Przed Wielkim Sejmem . Położenie zewnętrzne . Prusy a Rosya , „ Przegląd Polski ” 1906 , t . 161 , s . 41 – 84 i 301 – 333 .
25
T . Korzon , Listy otwarte , mowy , rozprawy , rozbiory , t . 3 , Warszawa 1916 , s . 17 – 30 .
26
Podaję za J . Maternicki , Idee i postawy . Historia i historycy polscy 1914 – 1918 . Studium historiograficzne , Warszawa 1975 , s . 467 .