12 Alina Hinc
Nowe zarzewie sporu między obu badaczami pojawiło się na łamach „ Kwartalnika Historycznego ” w latach 1903 – 1904 14 . Bezpośrednią jego przyczyną było w tym wypadku dzieło Dembińskiego pt . Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski 15 , a konkretniej rzecz ujmując , zawarta w nim korespondencja dyplomatyczna Maksyma Maksymowicza Alopeusa , posła rosyjskiego w Berlinie , o którym pisał także Askenazy w Przymierzu polsko- -pruskim . Dodajmy tu od razu , że Dembiński doceniał walory relacji Alpeusa , podczas gdy Askenazy deprecjonował je , formułując po raz pierwszy w swoim Przymierzu teorię o zdradliwym działaniu rosyjskiego posła na rzecz Prus 16 . Nie wchodząc w szczegóły tego sporu , który przedstawiła już interesująco Zofia Zielińska 17 , można sądzić , że dotyczył on także , właśnie poprzez kontrowersyjną korespondencję Alopeusa , Przymierza polsko-pruskiego . Tak przynajmniej ukazywano tę kwestię w dotychczasowej literaturze przedmiotu 18 .
Zgodnie z jej przekazem , Dembiński , w oparciu o swoje badania , doszedł do wniosku , że koncepcja sojuszu polsko-pruskiego zarysowana w Przymierzu przez Askenazego jest błędna . Dowodził , na podstawie analizy relacji Alopeusa z roku 1789 , że Prusy od początku miały złe zamiary wobec Polski . W odpowiedzi na to Askenazy podważył wartość dowodową relacji Alopeusa , która – jak twierdził – nie była wiarygodna i służyła raczej wprowadzeniu w błąd carycy Katarzyny II 19 .
Te tłumaczenia nie przekonały jednak Dembińskiego , który nie przeczył , „ że Alopeus « służył Prusom » oraz że Katarzyna doskonale o tym
14
Całość sporu obejmowała pięć odcinków : 1 . S . Askenazy , Metody i warunki krytyki naukowej w zakresie dziejów nowożytnych , „ Kwartalnik Historyczny ” 1903 , t . 17 , nr 2 , s . 175 – 205 ; 2 . B . Dem biński , Uwagi nad metodą naukową w zakresie dziejów nowożytnych , tamże , nr 4 , s . 519 – 529 ; 3 . S . Aske nazy , Przyczynek do krytyki depesz M . M . Alopeusa , tamże , nr 4 , s . 530 – 543 ; 4 . B . Dem biński , W sprawie krytyki korespondencyi dyplomatycznej , „ Kwartalnik Historyczny ” 1904 , t . 18 , nr 1 , s . 32 – 46 ; 5 . S . Askenazy , Polemika , tamże , nr 1 , s . 187 – 189 .
15
Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski , t . 1 , Polityka Rosyi i Prus wobec Polski od początków Sejmu Czteroletniego do ogłoszenia Konstytucyi Trzeciego Maja 1788 – 1791 , wyd . B . Dembiński , Lwów 1902 .
16
Podaję za Z . Zielińska , Polemika Szymona Askenazego i Bronisława Dembińskiego ( 1903 – 1904 ), „ Kwartalnik Historyczny ” 2017 , t . 124 , nr 1 , s . 6 i 8 .
17
Tamże , s . 5 – 42 .
18
Zob . np .: M . Kukiel , Szymon Askenazy , „ Przegląd Współczesny ” 1935 , t . 54 , nr 161 , s . 318 – 319 ; A . Skałkowski , Bronisław Dembiński ( 1858 – 1939 ), „ Kwartalnik Historyczny ” 1939 – 1946 , t . 53 , nr 3 – 4 , s . 471 . Według Z . Zielińskiej , istotą sporu między Askenazym a Dembińskim była korespondencja dyplomatyczna i wiarygodność M . M . Alopeusa , nie zaś , jak przedstawiają to niektórzy autorzy , ocena przymierza polsko-pruskiego . Zob . Z . Zielińska , dz . cyt ., s . 33 . Uwzględniając jednak szerszy kontekst tej polemiki , trzeba podkreślić , że nie chodziło w niej tylko o korespondencję Alopeusa . Por . S . Askenazy , Alopeus , [ w :] tegoż , Nowe wczasy , Warszawa 1910 , s . 115 ; J . Dutkiewicz , Szymon Askenazy i jego szkoła , Warszawa 1958 , s . 105 – 106 ; J . Myśliński , dz . cyt ., s . 209 – 213 .
19
Podaję za M . Kukiel , dz . cyt ., s . 319 .