62 Michał Michalski
Natomiast wyjeżdżających nie było tak dużo , jak w rekordowym roku 1926 , choć powiat wieluński był przez cały czas największym eksporterem sezonowej siły roboczej w skali powiatowej w Polsce 76 .
Tabela 2 . Emigracja sezonowa z powiatu wieluńskiego na tle emigracji z województwa łódzkiego i Polski do Niemiec w latach 1927 – 1931
Rok Wieluńskie * Wieluńskie **
1927 b . d . 1928 23 152 1929 22 006 1930 19 724 1931 8 216
Razem 73 098
Łódzkie bez Wieluńskiego **
Polska **
88 287 78 644 325 488
88 287 78 644 166 931
325 488
Źródło : * Dane za : W . Skowron , Kryzys i skutki emigracji sezonowej , Warszawa 1932 , s . 23 . Według innych danych , w 1928 r . – 23,6 tys . Zob .: Z . Landau , J . Tomaszewski , Wielki kryzys …, s . 12 . ** Dane za : A . Zarychta , dz . cyt ., tabela X .
Czasy wielkiego kryzysu ekonomicznego i zakaz emigracji sezonowej 1932 – 1937
Wielki kryzys gospodarczy i pogorszenie się sytuacji gospodarczej w Niemczech odbił się także na zmniejszeniu liczby wyjeżdżających do pracy , co było pochodną dążenia władz niemieckich do ochrony swojego rynku pra
76
Przed 1930 r . utrwaliła się praktyka , że po dostaniu się do Niemiec pracodawca zgłaszał pracownika do konsulatu , a po stwierdzeniu obywatelstwa polskiego w starostwie wystawiano mu paszport . Takich przypadków , jak informował starosta , było do 4000 rocznie , natomiast po 1930 r . władze niemieckie zasadniczo nie przyjmowały robotników , którzy dostali się do pracy nielegalnie i liczba ta znacznie się zmniejszyła . Starosta wieluński wobec tego odnotowywał wzrost nielegalnych wyjazdów do Belgii . Zmieniła się także sytuacja z powrotami , przed 1929 r . bowiem robotnik wracający do kraju bez paszportu emigracyjnego po okazaniu innego dokumentu był wpuszczany do Polski . Natomiast po zaostrzeniu kontroli granicznej i nowej interpretacji artykułu 6 . traktatu ryskiego , przekraczanie granicy przez robotników bez paszportu emigracyjnego od 1930 r . prawie nie występowało , także zmniejszyła się liczba robotników wracających przez zieloną granicę . Zob .: APŁ , UWŁ , sygn . 201 , bp . Pismo SWi do WBP UWŁ z dn . 12 I 1931 r .; H . Janowska , Emigracja zarobkowa …, s . 175 , 182 ; J . Tomaszewski , Czynniki wpływające na migracje …, s . 144 – 145 . Według liczby legitymacji wydawanych przez NCR , z Polski przyjechała w kolejnych latach następująca liczba robotników rolnych : 1928 – 116 904 ; 1929 – 103 540 ; 1930 – 77 708 . Zob .: A . Jarzyna , dz . cyt ., s . 92 .