110
Wiesława Kwiatkowska
giczna i terytorialna. Występują w różnych formach jako dokumenty, pamiętniki, korespondencja, akty prawne, rachunki, akta gospodarcze, mapy i plany, fotografie, ilustracje, druki własne. Są wśród nich obok akt prywatnych
akta proweniencji urzędowej. Spisywane są w różnych językach, w tym łacińskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim13.
Zespoły podworskie posiadają ogromne znaczenie dla badań z zakresu
historii, zwłaszcza politycznej, społeczno-gospodarczej oraz kultury i od początku budziły wielkie zainteresowanie naukowców. W tej sytuacji jak najszybsze opracowanie tych akt stało się dla archiwów zadaniem bardzo ważnym i jednocześnie niezwykle trudnym. Sposób postępowania wyznaczony
przez ogólny model metodyczny, wypracowany na aktach urzędowych, wymagał znacznych modyfikacji, zwłaszcza w zakresie wyodrębnienia zespołu, ustalenia jego struktury wewnętrznej, przeprowadzenia porządkowania,
a także opracowania odpowiednich pomocy archiwalnych.
Metodyka opracowania archiwalióww świetle
piśmiennictwa archiwalnego i przepisów metodycznych
Archiwiści polscy interesowali się aktami rodzinnymi już w okresie międzywojennym. W centrum zainteresowania było przede wszystkim ich uporządkowanie i nadanie odpowiedniego układu. W opublikowanych na łamach
„Archeionu” opisach prac nad ich uporządkowaniem widać z jednej strony –
dążenie do postępowania zgodnego z zasadą proweniencji14, z drugiej – trudności w jej realizacji i propozycje nadania układów własnych, uwzględniających specyfikę zespołów rodzinnych15.
Ogólną koncepcję porządkowania archiwów prywatnych przedstawiła
Helena Polaczkówna. Układy tych zespołów winny być, według niej, oparte na analizie genealogicznej i występujących więzach rodzinnych oraz rodowych. Dostosowała do polskich realiów francuski wzór podziału materiałów
na cztery podstawowe części składowe: I. Wstęp, zawierający papiery tyczące
się samego archiwum, stare inwentarze; II. Ród – dokumenty ogólne i szczegółowe; III. Własność ziemska – dokumenty ogólne, prawa patrymonialne,
prawa majątkowe, papiery ekonomiczne sensu stricte, papiery rachunkowe;
13 Archiwistyka,
s. 112.
Mańkowski, Archiwum w Jabłonnie, „Archeion” 1928 , t. 4, s. 90-97. Jako podstawę uporządkowania Archiwum w Jabłonnie zaproponowano dawne sygnatury.
15 T. Lutman, Archiwum Borchów z Warklan (Uratowane zbiory), „Archeion” 1930, t. 6-7,
s. 64-66. W Archiwum Borków z Warklan wydzielono działy o charakterze gospodarczym i administracyjnym, prawnym i majątkowym, korespondencję rodzinną, a na końcu zaproponowano umieścić duplikaty i materiał ilustracyjny.
14 T.