Wielkopolskie organizacje kobiece u schyłku XIX w. ...
57
politycznym kobiet i ciążącej na nich odpowiedzialności za kształt rządów
w państwie39.
Kobiety bardzo szybko włączyły się do pracy narodowej, zarówno jaw
ne, jak i tajne towarzystwa służące zachowaniu polskości świadczyły o świa
domości narodowej Polek i o poczuciu tożsamości, której nie zdołało osła
bić żadne z postanowień pruskich, a potem niemieckich decydentów. Koniec
wieku XIX, zmiany w społeczeństwach fin de siècle’u zmusiły polskie damy,
dotychczas podporządkowane mężczyznom, do samodzielnej egzystencji.
Wówczas zrozumiały, że wymiana wspólnych doświadczeń oraz budowanie
jednego stanowiska w sprawach, które dotyczyły wszystkich kobiet, mogą
im pomóc w zdominowanym przez mężczyzn świecie. Działając w obronie
interesów narodowych i własnych, nauczyły się wpływać na losy narodu.
Doświadczenia zdobyte w towarzystwach zakładanych przez cały wiek XIX
miały im ułatwić funkcjonowanie w niepodległym państwie. Tymczasem wy
dawać by się mogło, że przeciwnie, utrudniły im działania, spowodowały, że
po początkowym rozwoju i okresie „przebudzenia” nastąpiło spowolnienie,
a nawet uśpienie działalności organizacji kobiecych40.
Prawa polityczne były dla Polek jak brzemię, a czyż nie stanowiły efektu
kobiecej agitacji przedwyborczej, która odbywała się na terenach całego zabo
ru pruskiego, gdzie matki, żony i siostry nakłaniały mężczyzn do głosowania
na polskich kandydatów? Jeszcze w XIX w. redaktorzy polskich gazet zwra
cali się do kobiet: „Obywatelki Polki! Wysyłajcie swych mężów na wybory, od
rezultatu bowiem takowych zależeć może będzie wychowanie waszych dzia
tek w wierze katolicko-polskiej, tego wymaga nasz honor narodowy, wresz
cie rozliczne sprawy miejskie”41. Udział kobiet w wyborach parlamentarnych
w 1922 r. nie przez wszystkie zainteresowane był rozumiany w taki sam spo
sób. Inaczej pojmowały wolność polityczną kobiety z dawnej Galicji, cieszą
cej się szeroką autonomią, która pozwoliła na rozwój ruchów kobiecych, a to
z kolei doprowadziło do wykształcenia się świadomych również swoich oby
watelskich powinności Polek. Inaczej rozumiały życie polityczne mieszkanki
Kongresówki. Pod zaborem rosyjskim niszczono wszelkie przejawy polsko
ści, a kobiety na przekór władzom współdziałały z Galicją i starały się na rów
ni z mężczyznami o zwiększenie praw Polaków. Tam też silny wpływ partii
socjalistycznych przyspieszył emancypację kobiet. Najmniej w życie politycz
ne angażowały się kobiety z ziem dawnego zaboru pruskiego. Dla większo
ści z nich walka o przetrwanie, o rozwój i utrzymanie świadomości narodo
wej oraz próba zachowania najmniejszych nawet ustępstw ze strony rządu
39 Katolicki
Zw. Polek (sprawozdanie pani Rzepeckiej), „Kurier Poznański” (dalej: KP), nr 210
z 14 września 1922 r.
40 K. Sierakowska, Samoorganizowanie się kobiet w II Rzeczypospolitej: dążenia, szanse, realiza
cje, w: Działaczki społeczne, s. 36.
41 KP, nr 273 z 26 listopada 1884 r.