PrzeGląd Archiwalno-Historyczny
Tom I
Poznań 2014
Zbigniew C h o d y ł a (Poznań)
Przywilej Antoniego Szołdrskiego
starosty rogozińskiego na rabinat w Rogoźnie
dla Lewka Maśka z Łęczycy z 12 lutego 1765 r.
Wstęp i komentarze edytorskie Zbigniew Chodyła
W miasteczku królewskim Rogoźno, w dawnej Polsce ośrodku starostwa nie
grodowego w powiecie i województwie poznańskim, Żydzi zamieszkiwa
li być może już w średniowieczu. Od początku XVI w. wzmiankuje ich re
jestr podatku koronacyjnego (z 1507 r.), potwierdzający istnienie tu przed tą
datą gminy żydowskiej1, według rejestru poboru dymowego zaś w 1553 r.
żyło w nim aż 38 rodzin żydowskich płacących od dymu po 30 gr, czyli po
1 zł2. W 1563 r. Żydzi obciążeni zostali pogłównym w ogólnej wysokości
15 złp. W latach 1564 i 1565, a następnie 1628-1632 liczby opodatkowanych do
mów żydowskich w tym mieście wynosiły odpowiednio 5 i 4 oraz 43. W cza
sie „potopu” szwedzkiego, w wyniku pogromu dokonanego przez wojska
Stefana Czarnieckiego w 1656 r., w akcie zemsty za współpracę starozakon
nych ze Szwedami miało zostać wyciętych w Rogoźnie czterdzieści rodzin
1 M. Brust, Rogoźno w czasach najdawniejszych i w średniowieczu, [w:] Dzieje Rogoźna, pod red.
Z. Borasa, Poznań 1993, s. 39; M. Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce z 1507 roku,
„Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (dalej: BŻIH) 19 74, nr 93, s. 13; Z. Guldon,
J. Wijaczka, Osadnictwo żydowskie w województwach poznańskim i kaliskim w XVI-XVII wieku”, BŻIH
1992, nr 2-3(162-163), s. 69 (Tab. 1.); Z. Guldon, J. Wijaczka, Ludność żydowska Wielkopolsce w dru
giej połowie XVII wieku, [w:] Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, pod red. J. Topolskiego
i K. Modelskiego, Poznań 1995, s. 22; Z.Guldon, Osadnictwo żydowskie i liczebność Żydów na zie
miach Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym, „Czasy Nowożytne” 1998, t. IV, s. 28.
2 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Skarbu Koronnego I/5,
k. 184; Z. Guldon, J. Wijaczka, Osadnictwo żydowskie w województwach poznańskim i kaliskim w XVI-XVII wieku, s. 72 (Tab. 4.).
3 Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, cz. II, wyd. A. Tomczak, Byd
goszcz 1963, s. 273; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. I, wyd. Z. Gul
don, Wrocław 1967, s. 81.