Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich
191
Nie będzie przesady w stwierdzeniu, że od czasów Bickericha nikt na po
ważnie nie zajmował się biblioteką braci czeskich z Leszna. Przygotowany
przez dyrektora Evangelische Brüder-Unität Erwina Förstera i archiwistę
Richarda Trägera wykaz materiałów dołączony do protokołu zdawczo-od
biorczego przynosi tylko szczątkową informację o tym, jakie tytuły zawie
ra ten księgozbiór11. Jerzy Śliziński i Czesław Skopowski dali jedynie krót
kie wzmianki o zwrocie archiwum Jednoty przez stronę niemiecką w prasie
specjalistycznej12. Ten ostatni pisał tak: „Archiwum składa się z dwóch czę
ści. Część pierwsza obejmuje 68 dokumentów pergaminowych i 425 jedno
stek różnych archiwaliów, spisanych przez archiwistę poznańskiego dr Bära
i podzielonych na 13 »klas«. […] Drugą część Archiwum Unitatis stanowią
materiały nie objęte powyższym spisem (repertorium). Składa się ona z 30 fascykułów, 39 ksiąg z rękopisami i 88 książek drukowanych pochodzących
z dawnej Biblioteki Kościoła św. Jana w Lesznie”13. Następnie Skopowski spo
rządził prowizoryczny przegląd najbardziej wartościowych druków; spośród
88 pozycji, o które wzbogaciło się Archiwum Państwowe w Poznaniu – ta
liczba nie do końca odpowiada rzeczywistości, ale o tym za chwilę – za wy
jątkowo cenne uznał: Biblię brzeską, śpiewnik kościelny z 1566 r., modlitew
nik Andrzeja Węgierskiego, katechizm z 1609 r., sześć tekstów Jana Amosa
Komeńskiego i podręcznik Jana Sereniusa Chodowieckiego.
W latach osiemdziesiątych XX w. Stanisław Nawrocki, wicedyrektor
Archiwum Państwowego w Poznaniu, namówił do współpracy Wiesława
Wydrę, pracującego wówczas w Oddziale Starych Druków Biblioteki Uni
wersyteckiej w Poznaniu. Chodziło o sporządzenie najprostszego katalogu
kartkowego, pozwalającego na zorientowanie się, co dokładnie zawierają
książki przywiezione z Herrnhut. Po kilku latach Wydra, obciążony inny
mi obowiązkami, zrezygnował z tej pracy, a wyniki swych badań pozostawił
w archiwum. Karty katalogowe wystające spomiędzy niektórych woluminów
zachowały się do teraz; zawierają podstawowe dane: nazwę osobową, skró
cony tytuł i adres wydawniczy, czasem też uwagi bibliograficzne. Niestety,
nigdy nie służył y pomocą innym badaczom.
Osobą, która z pewnością podołałaby zadaniu opracowania tak wy
magającego księgozbioru, jakim jest biblioteka Jednoty, mogła być Wanda
Karkucińska, obecnie emerytowana pracownica Biblioteki Kórnickiej. Na
przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zadeklarowała swoją
pomoc w tym zakresie, ale wówczas Archiwum Państwowe nie było zain
teresowane współpracą. Karkucińska zajmowała się starodrukami z prowe
11 APP, Protokół zdawczo-odbiorczy zespołu akt Jednoty Braci Czeskich z Leszna przeka
zanych z Herrnhut, nr zespołu 921, sygn. 856.
12 Por.: J. Śliziński, Odnalezienie i rewindykacja zaginionego Archiwum Jednoty Braci Czeskich
w Lesznie, „Slavia Occidentalis” 1962, t. 22, s. 337-338; C. Skopowski, Zwrot Archiwum Unitatis
(Braci Czeskich) z Leszna, „Archeion” 1962, t. 37, s. 293-294.
13 Tamże, s. 293-294.