33
Klea Vyshka
RUBRIKA DOSSIER
tjerët”. Dhe ishte po një “tjetër” që e shoqëroi në rrugëtimin e tij
të gjatë sërish, Nora quhej, që më vonë u bë nëna e dy fëmijëve
të Xhojsit, e më pas gruaja e tij e ligjshme.
Nga qyteti kroat Pula, në Trieste, gjer në Romë dhe Paris, Xhojsi
nuk reshti kurrë së shkruari edhe pse gjendja financiare ishte
ndonjëherë e tillë sa ta detyronte shkrimtarin e talentuar të
punonte si mësues privat. Në vitin 1914, Xhojsi ia doli mbanë
të botonte librin e tij të parë me tregime, “Dublinasit”, një
histori botimi që qartëson dukshëm faktin se marrëdhëniet mes
shkrimtarit dhe botuesit nuk kanë për të qenë njdonjëherë për
së mbari. Ende pa u shpërndarë libri, shtypshkronjës i vihet zjarri
dhe të gjitha kopjet digjen, ndërsa Xhojsi mrekullisht arrin të
shpëtojë dorëshkrimin e vet. Çdo ngjarje që ka ndodhur në jetën
artistike të Xhejms Xhojsit, vetëm sa ka
rritur dëshirën dhe kureshtjen e lexuesve
të zbulojnë se çfarë fshihet në të vërtetë
pas shkrimeve të tij. Ja dhe një arsye pse
u bë i suksesshëm. Skandalet kanë edhe
anën e tyre të mirë.
Vepra e tij më e mirënjohur dhe më e lavdëruar mbetet Uliksi,
një ritregim modern i Odisesë së Homerit, që i vë personazhet
në rolet bashkëkohore të Uliksit, Telemakut dhe Penelopës. Me
një përdorim të theksuar e të vazhdueshëm të monologut të
brendshëm, vepra theksoi stilin e “përroit të ndërgjegjes”, një
grimcë të të cilit do ta gjeni pa dyshim edhe tek tregimi që kemi
zgjedhur për rubrikën dossier të këtij muaji. Suksesi, gjithsesi,
nuk mund ta mbronte Xhojsin nga problemet shëndetësore.
Dhe nuk ishin probleme që për shkrimtarët mund të dukeshin
të parëndësishme, përkundrazi, ishin të tilla që prekën organin
ndoshta më të ndjeshëm për to: sytë. Pas një numri të madh
ndërhyrjesh kirurgjikale, për disa vite Xhojsi ishte gati i verbër.
Kohë pas kohe ai shtrëngohej të shkruante me laps të kuq në
fletë të mëdha letre.
Mes sakrificash të tilla dolën disa nga veprat më të famshme
të letërsisë botërore. Në vijim të rubrikës do të keni mundësi
të lexoni “Evelinën”, një histori që nuk di si ta quaj, triumfi apo
humbjeje, por po mjaftohem duke e përcaktuar thjesht si histori
njerëzore. Xhejms Xhojsi ishte një nga ata që bëri çmos për
letërsinë. Ishte një nga shumë “të tjerë” që vendosi të ndiqte
pasionin e tij të vetëm të vërtetë, për t’u kthyer nga një përemër
i pacaktuar, në një prej gjigantëve të letrave botërore.