ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 206
գտնվում էր իր հարավային հարևան Միտտանիի ազդեցության ներքո:
Հնարավոր է, որ այստեղ գոյություն ունենային մի քանի ցեղային դաշ-
նություններ, որոնցից մեկը հենց Իսուվան էր (մյուսները` Պախխուվա,
Ծուխմա, Մալդիա և Խուրրի): Սրանք իրենց հերթին բաղկացած էին
ավելի մանր միավորներից, որոնք կառավարվում էին ցեղապետերի/տոհ-
մապետերի կողմից, որոնց աղբյուրներն անվանում են «ավագներ»:
Այդպիսի պետականությունների թիվը, միայն ըստ խեթական տեքստերի,
հասնում է երկու տասնյակի` Խինձուտա, Ալաթարմե, Սուլլամա, Վատա-
րուսնա, Պալիսնա, Տախխիսա, Պախխուվա, Կումմախա, Տիմմիյա, Մալ-
դիյա և այլն 1 : Ի թիվս վերոհիշյալ երկրների՝ միևնույն համատեքստում
հիշատակվում է առայժմ հստակ չբնորոշված Խուրրի երկիրը (սա
Միտտանին չէ):
Խեթական տերության մեջ սրանց ինտեգրման առաջին քայլերը
հանգում էին կախյալ պայմանագրերի կնքմանը, որոնք, սակայն, ցանկալի
արդյունք չտվեցին, քանի որ արդեն հաջորդ սերնդի ընթացքում եփ-
րատյան գոտու երկրները դուրս եկան տերության ենթակայության տակից
և նույնիսկ տարածքային զավթումներ իրականացրին գետի արևմտա-
կողմում 2 :
Իսուվայի և նրա հարևանների անջատողական միտումները շարու-
նակվեցին ընդհուպ մինչև հաջորդ դարի կեսերը և ավարտվեցին խե-
թական տերության կողմից նրանց վերջնական հպատակեցմամբ, որից
հետո սկսվում է նրանց ինտեգրման իրական գործընթացը: Իսուվան և
նրա հարևանները որևէ կերպ չեն հիշատակվում Մուրսիլիս II-ի տարե-
գրություններում՝ որպես Խաթթիի դեմ ապստամբած երկրներ, ինչը
վկայում է նրանց նկատմամբ գերիշխանության կայունության մասին: Իսկ
արդեն հաջորդ` մ.թ.ա. XIII դարի կեսերից տեսնում ենք միանգամայն նոր
իրավիճակ:
նիի արքա Շատտիվազայի միջև կնքված պայմանագրում (= CTH 51 (հրատ.՝
Weidner 1923: 2ff.; Beckman 1996, 6A [թարգմ.]).
1
Սրա հիմնական մասը հայտնի էր դեռևս մ.թ.ա. XV դարի վերջերին կազմված
մի պայմանագրից՝ կնքված խեթական արքա Առնուվանդաս I-ի կողմից
վերինեփրատյան երկրների հետ (հրատ.` Sayce 1930: 5ff. (թարգմ.); Gurney
1948: 32ff. (թարգմ.); Hoffner 1976: 60ff. (տեքստի 1684/u կցաբեկորը); Խա-
չատրյան 1998: 87-93 (հատվածական թարգմ.); Kosyan 2006: 72ff. (գիտա-
կան տառադարձում, թարգմ. և պատմագիտական մեկնաբանություններ):
2
Խեթական տերության և Իսուվայի փոխհարաբերությունների վերաբերյալ
տե՛ս Klengel 1968; 1976; Güterbock 1973; Քոսյան 2002:
206