EN
‘‘KARA’’
GÜNLER
Herhangi bir mal ve hizmet, üretim
faktörü veya döviz piyasasındaki fiyat ve
miktarlarda aniden ortaya çıkan ve ülkenin
-ya da dünyanın- ekonomik yapısını
etkileyen dalgalanmalara ekonomik
kriz denir. Kriz kavramı, 1990’lardan
sonra yaşantımızın içine çok daha fazla
girdi. 1990’lı yıllarda, dünyada finansal
piyasalardaki serbestleşme ve şeffaflaşma
süreci ile birlikte bilgi teknolojisinde
yaşanan buluş ve yeniliklerin finansal
tekniklerde ve araçlarda sağladığı gelişim,
yaşanan krizlere farklı boyutlar kattı. Birçok
ülke ve hatta bazen tüm dünya üzerinde
gösterdiği etkileriyle karşımıza çıkan bu
ekonomik krizlerin en ‘’kara’’ olanlarından
bahsetmek gerekirse...
1929 Ekonomik Krizi
(Kara Perşembe)
1929’da başlayan (etkilerini ancak 1930
yılının sonlarında tam anlamıyla hissettiren)
ve 1930’lu yıllar boyunca devam eden
ekonomik buhrana verilen isimdir.
Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa’yı
merkez almasına rağmen, dünyanın geri
kalanında da (özellikle de sanayileşmiş
ülkelerde) yıkıcı etkiler yaratmıştır. Büyük
bunalım en çok sanayileşmiş şehirleri vurmuş,
bu kentlerde bir işsizler ve evsizler ordusu
yaratmıştır. Bunalımdan etkilenen birçok
ülkede inşaat faaliyetleri durmuş; tarım ürünü
fiyatlarındaki %40-60’lık düşüş, çiftçileri
ve kırsal bölge nüfusunu kötü etkilemiştir.
Talebin beklenmedik düzeyde düşmesi
nedeniyle madencilik alanı buhranın en
fazla etkilendiği sektörlerden biri olmuştur.
Büyük bunalım farklı ülkelerde farklı
tarihlerde sona ermiştir. Krizin bu denli
büyük bunalımlara neden olmasında 1.
Dünya Savaşı’nın yaratmış olduğu ekonomik
ve sosyal durumlar büyük rol oynamıştır.
I. Dünya Savaşı doğrudan ya da dolaylı
tüm dünyayı etkilemekle beraber, savaş
sonrasında oluşan dünya tablosundaki en
10
önemli figürler Amerika, İngiltere ve Almanya
oldu.
Krizin bu denli büyük, global bir sorun
haline gelmesinde etkili olan faktörleri şöyle
sıralayabiliriz:
• Amerika’daki şirketlerin mali güçleri
• Bankaların kötü yapılanmış olması
• Başkan Hoover yönetiminin ekonomi
alanındaki tecrübesizliği olması
• Amerika’nın dünya üzerindeki net
kreditör olması
Krizin Patlak Verişi: Kara
Perşembe:
New York Borsası 1928 yılının başından
1929 yılı Ekim ayının başına kadar olan
süreçte gittikçe yükseliyor ve yüksek fiyat/
kazanç oranı getiriyordu. Ancak 3 Ekim
1929 tarihine gelindiğinde, yukarıda sayılan
sebepler doğrultusunda borsanın ilerlemesi
durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse
senetleri düşmüştü.
Bu düşüş 21 Ekim günü yabancı
yatırımcıların kağıtlarını ellerinden
çıkarmalarıyla hızlandı ve “Kara Perşembe”
olarak anılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü
borsa dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4,2
milyar dolar yok oldu.