Optimum Apr. 2018 | Page 12

EN ‘‘KARA’’ GÜNLER Herhangi bir mal ve hizmet, üretim faktörü veya döviz piyasasındaki fiyat ve miktarlarda aniden ortaya çıkan ve ülkenin -ya da dünyanın- ekonomik yapısını etkileyen dalgalanmalara ekonomik kriz denir. Kriz kavramı, 1990’lardan sonra yaşantımızın içine çok daha fazla girdi. 1990’lı yıllarda, dünyada finansal piyasalardaki serbestleşme ve şeffaflaşma süreci ile birlikte bilgi teknolojisinde yaşanan buluş ve yeniliklerin finansal tekniklerde ve araçlarda sağladığı gelişim, yaşanan krizlere farklı boyutlar kattı. Birçok ülke ve hatta bazen tüm dünya üzerinde gösterdiği etkileriyle karşımıza çıkan bu ekonomik krizlerin en ‘’kara’’ olanlarından bahsetmek gerekirse... 1929 Ekonomik Krizi (Kara Perşembe) 1929’da başlayan (etkilerini ancak 1930 yılının sonlarında tam anlamıyla hissettiren) ve 1930’lu yıllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa’yı merkez almasına rağmen, dünyanın geri kalanında da (özellikle de sanayileşmiş ülkelerde) yıkıcı etkiler yaratmıştır. Büyük bunalım en çok sanayileşmiş şehirleri vurmuş, bu kentlerde bir işsizler ve evsizler ordusu yaratmıştır. Bunalımdan etkilenen birçok ülkede inşaat faaliyetleri durmuş; tarım ürünü fiyatlarındaki %40-60’lık düşüş, çiftçileri ve kırsal bölge nüfusunu kötü etkilemiştir. Talebin beklenmedik düzeyde düşmesi nedeniyle madencilik alanı buhranın en fazla etkilendiği sektörlerden biri olmuştur. Büyük bunalım farklı ülkelerde farklı tarihlerde sona ermiştir. Krizin bu denli büyük bunalımlara neden olmasında 1. Dünya Savaşı’nın yaratmış olduğu ekonomik ve sosyal durumlar büyük rol oynamıştır. I. Dünya Savaşı doğrudan ya da dolaylı tüm dünyayı etkilemekle beraber, savaş sonrasında oluşan dünya tablosundaki en 10 önemli figürler Amerika, İngiltere ve Almanya oldu. Krizin bu denli büyük, global bir sorun haline gelmesinde etkili olan faktörleri şöyle sıralayabiliriz: • Amerika’daki şirketlerin mali güçleri • Bankaların kötü yapılanmış olması • Başkan Hoover yönetiminin ekonomi alanındaki tecrübesizliği olması • Amerika’nın dünya üzerindeki net kreditör olması Krizin Patlak Verişi: Kara Perşembe: New York Borsası 1928 yılının başından 1929 yılı Ekim ayının başına kadar olan süreçte gittikçe yükseliyor ve yüksek fiyat/ kazanç oranı getiriyordu. Ancak 3 Ekim 1929 tarihine gelindiğinde, yukarıda sayılan sebepler doğrultusunda borsanın ilerlemesi durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse senetleri düşmüştü. Bu düşüş 21 Ekim günü yabancı yatırımcıların kağıtlarını ellerinden çıkarmalarıyla hızlandı ve “Kara Perşembe” olarak anılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4,2 milyar dolar yok oldu.