252
Nörolojik Bilimler Hemşireliği: Kanıta Dayalı Uygulamalar
meden çok yoğun bir bölmeye geçmesidir. Böylece, su
seyreltik bir solüsyondan (hipotonik veya daha düşük
ozmolariteye sahip bir solüsyondan) daha yoğunlukta
bir solüsyona (hipertonik veya daha yüksek ozmolariteye sahip bir solüsyona) geçerek ozmotik dengeyi sağlar. Farklı yoğunluktaki iki solüsyon, yarı geçirgen bir
zar ile ayrıldığında ozmotik basınç meydana gelir.
Ozmotik basınç su için çekme gücüdür; bir solüsyonun çözünen yoğunluğu ne kadar yüksek olursa,
ozmotik basınç ve dolayısıyla suyu çekme gücü o kadar fazla olur. Ozmotik basınç, hücre arası ile hücre içi
sıvı arasında suyun hareketini kontrol eder. Bununla
birlikte, bu alanlar arasındaki büyük sıvı değişimleri
sağlıklı bireylerde minimaldir. Bunun nedeni, bu iki
alanın benzer ozmotik basınçlara, başka bir anlatımla, aynı yoğunluğa sahip olmasıdır. Ancak, daha önce
belirtildiği gibi, yoğunluğu oluşturan iyonlar büyük
ölçüde farklılık gösterebilir (bkz. Şekil 16.1).
Sodyum hücre dışı sıvıdaki primer iyondur; hücre
içi sıvıya oranla, hücre dışı sıvıda 10 kat daha fazla bulunur. Bu nedenle, hücre dışı sıvının ozmotik basıncına önemli katkıda bulunarak, geniş hacimlerde suyun
hücre içi bölmeye geçmesini önler. Hücre dışı sıvının
sodyum yoğunluğundaki herhangi bir değişiklik, iki
bölme arasındaki su hareketini etkileyecektir. Hücre
dışı sodyumun artması, hücre dışı sıvının ozmotik basıncını hücre içi sıvıya kıyasla artırarak, ozmoz yoluyla
suyun hücre içinden hücre dışına geçmesine yol açar.
Bunun tersine, hücre dışı sodyum yoğunluğu düşerse,
hücre dışı sıvının ozmotik basıncı da düşer; böylece,
suyun hücre dışı sıvıdan hücre içine geçmesi sonucunda hücre şişer. Serum sodyum seviyelerindeki değişiklikler vücutta sıvı geçişlerinin önemli bir nedeni olabilir.
Ozmolarite, solüsyon içerisindeki çözünenlerin
yoğunluğudur. Ozmolarite, daha açık ifade ile bir kilogram plazma veya idrarda çözünmüş iyonlar, moleküller ve serbest partiküllerin ozmolar yoğunluğudur.
Hücre dışı sıvının ozmolalitesi büyük ölçüde sodyum
yoğunluğu tarafından belirlenir. Sağlıklı bireyde su
dengesini kontrol eden, susuzluk ve antidiüretik hormon (ADH) mekanizması serum ozmolaritesini 280
ile 295 mOsm/kg (miliosmol) arasında tutar.
Su ve sodyum dengesinin nörohormonal
kontrolü
Homeostazın korunması için sıvı alımları ile sıvı kayıpları dengelenmelidir ve sıvı dengesinde etkili olan
başlıca iyon olan sodyum düzenlenerek, hücre dışı
sıvının ozmotik basıncındaki olumsuz değişiklikler önlenmelidir. Su dengesi susuzluk ve ant