2
GENİTAL ORGANLARIN
EMBRİYOLOJİK GELİŞİMİ
Gonadların gelişimi:
Genital kabartılar 5. gebelik haftasında mezonefrik kanalların üzerindeki kabartılar olarak ortaya çıkar. 4-6. haftada primordial germ hücreleri yolk saktan çıkar, hindgutun mezenterinden geçer ve bu gonadal kabartılara
gelir. Germ hücrelerinin gonadal kabartılara ulaşmadığı
durumlarda ‘streak gonad’ meydana gelir. 6. haftada gonadların bipotansiyeli vardır, yani hem over hem de testis yönünde gelişebilirler. İçlerinde germ hücreleri, epitel
(granuloza ve sertoli), mezenkim (teka ve leydig) ve
mezonefrik kanal vardır. Bu dönemde Wolf ve Müllerian
kanallar yan yana durmaktadır. Dış genital organlar
henüz diferansiye olmamıştır.
Y kromozomunun kısa kolunun distalinde (seks belirleyici bölge-SRY) testis belirleyici faktör (TDF) bulunmaktadır. TDF 6-7. gebelik haftalarında ortaya çıkar. Bu
varsa gonad testis olarak, yoksa over olarak gelişir.
TDF X kromozomuna transfer olursa XX erkek gelişebilir.
Y kromozomunda yok olması halinde de XY dişi gelişimi
görülür.
SRY varsa Y kromozomundaki SOX 9 geni aktive olur ve
testis oluşur. SRY olmadığında ise X kromozomundaki
DAX1 geni aktive olarak dişi yönünde gelişim meydana gelir. SOX9 aktivasyonundan sonra erkekte müllerian inhibiting faktör (antimüllerian hormon-AMH) ortaya çıkar. DAX1 erken dönemde cinsiyetin belirlenmesi
ve steroidegenez için gereklidir. SF1 (steroidogenik
faktör) steroidogenik enzimlerin, Sertoli hücrelerinden
AMH sentezini ve Leydig hücrelerinden testosteron
sentezini sağlar. SF1, DAX1 geniyle beraber çalışır. Bu
nedenle de DAX1’de mutasyon olursa adrenal yetmezlik, gecikmiş puberte, geç başlangıçlı X’e bağlı adrenal
hipoplazi, hipogonadotropik hipogonadizm, azospermi meydana gelebilir. WT1 geni de gonadal ve renal
gelişimi sağlar.
6-7. gebelik haftasında gonadal korteks dejenere olur ve
medullada Sertoli hücreleri kümelenerek spermatogenik kord ve seminifer tübülleri meydana getirir. Bundan
bir hafta sonra Leydig hücreleri ortaya çıkar. Başta Leydig hücreleri β-hCG ile uyarılmaktadır. Gebeliğin 15-18.
haftaları en yüksek tes