BÖLÜM 3.1 • NORMAL BÜYÜME
lunmalı ve her muayenede çocuğun ölçümleri bu standart eğriler üzerine işlenmelidir.
Büyüme ve gelişme yaş ile bağımlıdır. Bu nedenle
ölçümlerin değerlendirilip yorumlanması için takvim
yaşının (kronolojik yaş) doğru olarak bilinmesi çok
önemlidir. Çocuğun doğum tarihi ile muayene tarihinin dikkatle kaydedilmesi ve takvim yaşının yıl ve ay
olarak (örneğin 3 3/12 yaş, 4 6/12 yaş) olarak belirlenmesi gerekir.
Klinik uygulamada muayene edilen ve takvim yaşı
hesaplanan çocuğun ölçümleri standart eğriler üzerine
işaretlenerek bu ölçümlerin normal sınırlar içinde olup
olmadığı ve hangi persentil gruba uyduğu saptanır.
Z-skoru, bireyin ölçülen parametresinin, toplumun
normal ortalama değerinden sapma derecesini ifade
eden bir terimdir. Z-skoru için, ortadan sapma veya
standart sapma skoru (SSS, SDS) terimleri de kullanılır. Vücut ölçümlerinin z-skoru olarak belirlenmesi,
bu yöntem ile büyüme durumunun yaş ve cinsiyetten
bağımsız olarak ifade edilebilmesi ve küçük değişikliklerin de gösterilebilmesi açılarından, özellikle boy büyümesi sorunu olan çocukların değerlendirilmesinde
persentil dağılımı gibi güvenilir bir yöntemdir. SDS
değerleri genellikle kesitsel yöntem ile elde edilmiş ölçümlerden hesaplanır. – 2 SDS yaklaşık olarak 3. persentile, +2 SDS 97. persentile karşılık gelir.
Ölçümleri yapılan çocuğun değerlerinin z-skoru
hesaplanmasında takvim yaşını desimal yaş olarak kaydetmek en uygundur. Desimal yaş hesaplanmasında
bir yıl 10’a bölünür. Yılın her günü için hesaplanmış
değerler Tablo 1’de verilmiştir. Çocuğun muayene
edildiği güne uyan değerden, doğum gününe uyan değerin çıkarılması ile desimal yaş elde edilir.
Örnek:
Muayene edildiği tarih: 25 Mayıs 1999
Doğum tarihi: 3 Kasım 1990
1999.395
- 1990.838
Desimal yaş: 8.557 (yıl)
(örnekteki değerler Tablo 1’den alınmıştır).
Hedef boy
Büyümeyi etkileyen önemli faktörlerden biri kalıtımdır. Normal büyüyen bir çocuğun boyu 6-12 aylıktan
sonra genetik potansiyeline uygun bir persentil değerine yaklaşmaya başlar. Genellikle 2-3 yaşlarından sonra
anne-baba boyu ile çocuğun boyu anlamlı bir korelasyon gösterir. Bu nedenle boy uzunluğunu değerlendirirken, çocuğun persentil eğrisindeki konumunun
27
anne ve babanın boy ortalamasını yansıtan hedef boya
uygun olup olmadığını saptamak önemlidir. Hedef
boyu hesaplarken her toplumun kendi standartlarına
göre kadın ve erkek boyu arasındaki farkı göz önüne
almak gerekir. Kadın ve erkek arasındaki bu fark Türk
toplumu için 13 cm’dir. Bu nedenle bir kız çocuğunda hedef boy, [(baba boyu – 13 cm) + anne boyu/2)
formülü ile hesaplanır. Erkek çocuk için hedef boy ise
[(anne boyu + 13) + baba boyu/2] formülü ile hesaplanır (2).
Kemik olgunlaşması
Büyüme ve gelişmenin değerlendirilmesinde kullanılan en iyi ölçütlerden birisi kemiklerin olgunluk derecesinin saptanmasıdır. Kemik olgunlaşma düzeyinin
belirlenmesi, somatik dokuların olgunlaşmasını yansıtır. Kemik olgunlaşma düzeyinin değerlendirilmesi,
kronolojik yaşın saptanması gereken durumlarda (örn.
adli raporlarda), çocuğun erişkin yaşta ulaşacağı boy
uzunluğunun hesaplanmasında, büyüme-gelişme bozukluklarının tanısında ve izlenmesinde kullanılan bir
muayene yöntemidir.
Kemik yaşının değerlendirilmesi ilk 3 ayda diz ve
ayak kemiklerinin, daha büyüklerde el ve el bileği kemiklerinin radyolojik incelemesi ile yapılır. İlk 6 yaşta
kemik olgunlaşma düzeyi, röntgen filminde sekonder
kemikleşme merkezlerinin ve bilek kemiklerinin sayı
ve büyüklüğü dikkate alınarak değerlendirilir. Daha
ileri yaşlarda ise ölçüt, epifiz-diyafiz birleşme derecesidir. El ve el bileği grafilerinin okunmasında standart
olarak kullanılan atlaslar vardır (Greulich-Pyle atlası,
Tanner-Whitehouse atlası). Bu atlaslar sol el-el bileği
grafilerinden hazırlanmıştır.
Kız çocuklarında kemik olgunlaşması daima erkeklerden daha erken olur. Çeşitli yaşlardaki sağlıklı çocuklar arasında da kemiklerin olgunluk derecesi farklılık gösterir. Bu nedenle ağırlık ve boy ölçümlerinde olduğu gibi kemik gelişmesi için de ortadan sapma (SD)
tabloları ve persentil norm eğrileri vardır.
Altı-yedi yaşlarından başlayarak ilk önce humerus
başı ile büyük tuberosite ve iskiumda olmak üzere epifiz kapanmaları başlar. El ve el bileği epifizlerinin kapanmaları kız çocuklarında 13 yaş, erkeklerde 15 yaş
civarında distal falanks epifizlerinden başlar. En son
olarak radius distal epifizi kapanarak (kızlarda 16-16.5,
erkeklerde 17.5-18 yaşta) el ve ön kol büyümesi durur.
Kemik Xqg