Yapıların çoğu bir yerde sözle kesişebilir. Modern mimarinin başından
bu yana düşünce (söze yansıyan) önem kazandı. Post-modernizm sözün
mimarinin yerine geçtiği bir dönemdi. Şimdi de söz satış reklamı olarak
önem kazandı. Fakat mimari ağır basmadığı zaman, söz bir safsata olarak
kalır. Gerçi bu da Yunanlı sofistlerden bu yana şaşılacak bir şey değil.
Cami mimarisi üzerine sorularım var. Camiler kültürel değişimlere uyarak
tasarım özellikleri gösterirler mi?
Cami tarih boyunca sayısız biçime girmiştir. Tek bir oda da namaz
kılmaya elverişlidir. Malzeme ne olursa olsun cami namaz kılınan bir
mekandır. Bir günde beş defa kıbleye dönüp Allah’a dua edeceksin,
gerisi önemli değil. Nerede yaparsan aynı namaz. İster Süleymaniye
camisinde kıl, ister evinde, ister sokakta kıl. Namaz bir gösteri değildir.
Bir görevdir. Demokratiktir. Cemaatle kılınırsa birleştiricidir. Önde
oturmanın faydası imamı, minberden konuşanı daha kolay işitmek.
Kilise gibi bir törensel gösteri değil. Namazda performans söz konusu.
Annemin 85 yaşında nasıl eğilip kalktığına şaşardım. Ayağını lavaboya
kaldırıp yıkardı. Namaz kişisel, fiziksel ve ruhi bir etkinlik. Nerde olduğu
önemli değil. Toplu namaz sosyal, cami inşaatı ise politik olgulardır.
Cami üslupları bölgesel olarak oluşur. Yapı tekniğine bağlı olarak
değişik strüktürler ortaya çıkar. Büyük açıklıkları geçmek için tonoz ve
kubbe teknikleri gelişmiştir. İran gibi. Bizde kubbeli örtü Roma ve İran
gelenekleri bileşgesinde şekillenmiştir.
Kubbe simgesel değil mi?
Her şey zamanla simgesel olur, dini yapılarda. Fakat uhrevi boyutu
yakalamak sözünün arkasında hemen mimari bir detay aranmamalı. Her
kubbe uhrevi olmaz.
regional. Different structural outcomes result depending on the techniques of
construction. Vault and dome techniques are developed to enable large spaces.
Our dome technique is a continuation of Roman and Iranian traditions.
Isn’t dome, a symbolic concept?
Everything becomes symbolic in time, for religious buildings. This doesn’t
mean that every ethereal concept in them depends on an architectural
detail.
What is the historical archetype of domed Islamic architecture?
The dome goes back to Sasani traditions for Islam, and to Roman traditions
for Ottoman domes. In the Ottoman times, great mosques served the
function of assembling large crowds of people together, the way town
squares do. A domed space unites people under the same roof and gives
them a sense of belonging and unity.
Why do you say that mosques don’t have a typology?
I’m saying that there are many typologies of mosques. Different periods of
time and regions have different styles. Elements like pulpit, minaret, altar
and podium change from culture to culture in time.
How do elements of a mosque vary?
From mosques with church bells to ones without a minaret, all types of
mosques are in existence. The minaret has taken on many forms in time.
In Delhi, the Qutub minaret is a conical tower, whereas Selimiye minaret is
cylindrical.
İslam mimarisinde kubbeli yapı hangi tarihi arketipe dayalı?
İslam’da kubbenin arkasında Sasani geleneği, Osmanlı’da Roma
geleneği var.
Where are the beginnings of Islamic Turkish architecture in Istanbul?
It started with the constructions of Fatih Külliye and Eyüp Külliye. “Külliye”
is an important concept, referring to the complexes of buildings around
the mosques with all kinds of social purposes, such as food for the poor,
education and health centers.
Günümüzde camiye bu anlamda ihtiyaç var mı diyecektim, nerede
kıldığınız çok önemli değil dediniz.
Namaz kılan oldukça cami de olur. Dinden çok politik bir gösteridir.
İslam’da namaz gündelik yaşamın doğal bir uzantısıdır. Toplumların
namazlarında farklılıklar var. Araplar sünnet kılmazlar. Çin’e gittim;
onlar da farzdan sonra sayısız rekat kılıyorlar.
From publishing books to opening up exhibitions, the Divriği Great Mosque has
occupied a major place in your life.
I’ve been interested in Divriği Great Mosque since the year 1965. It is the
most beautiful Seljuki architectural work in my opinion. From its “maksure”
and “maksure dome” to the unique sculptural conposition of its main doors,
the mosque remains intact so far and is reflective of its era.
Günümüz camisi nasıl olmalı?
Osmanlı camileri büyük kütleleri aynı çatı altında toplar. Asıl işlevi odur.
Büyük kubbeli cami bu işlevi, bir kent meydanı gibi, yerine getirir.
Kubbeli mekan toplayıcıdır, birleştiricidir. Yan yana namaz kılmak bir
birliktelik yaratır. Kişiyi cemaatin parçası yapar.
How was the publication process of “Gates of Paradise” ?
I’ve been teaching about the uniqueness of these main doors for 45 years,
but it was necesary to attract more attention to it. One of my well-informed
students, architect Basri Hamulu sponsored it and Cemal Emden provided
the photographs, in order to open up the exhibition that started in Istanbul
Technical University and continued worldwide to educate everyone of Divriği
Mosque, a heritage included within the lists of UNESCO. However, there is still
no plans of preservation for Divriği or its sublime doors, and I’m also worried
that the wrong people might take on the job.
Camilerde kadınlara ayrılan kısım ile erkeklere ayrılan kısımlar eşit
olmuyor. Bu konuda bir iyileştirme yapılacak olursa öneriniz ne olurdu?
Bu konu kullanımla ilgili. Hiç önemli değil.
OCAK-ŞUBAT / JANUARY-FEBRUARY 2012 • NATURA 39