դիվանագիտություն վե լա բար հե տա քրք րո ւմ են Հայաս տա նի Հան րա պե տու թյան կար գա վի ճա կին, հո ղային ի րա վո ւնք նե րին և սահ ման նե րին առնչ վող հոդ ված նե րը: Այս խն դիր նե րն ար ծա րծ ված են Սեվրի պայ մա նագ րի 88-93-րդ հոդ ված նե րո ւմ: Մաս նա վո րապես 89-90-րդ հոդ ված նե րո ւմ հս տա կեց ված են Հայաս տա նի Հան րա պե տու թյան և Թո ւր քի այի մի ջև սահ մա նի ո րոշ ման կար գը, դրա մո տա վոր եր թու ղին, և ա մե նա կար ևո րը` նշյալ սահ մա նի մա սին վճ ռի ու ժի մեջ մտ նե լու ժամ կե տն ու պայմա նը: Մաս նա վո րա պես, Սև րի պայ մա նագ րի 89-րդ հոդ- վածն ամ րագ րո ւմ է հետ ևյա լը. « Թո ւր քի ան և Հայաս տա նը, ինչ պես նաև այլ Բա րձր պայ մա նա վոր վող կող մե րը, հա մաձայն են Ա մե րի կայի Մի ա ցյալ Նա հա նգ նե րի նա խա գա հի ի րա վա րա րու թյա նը ներ կայաց նել Էրզ րու մի, Տրա պի զո նի,
սահ մա նը ո րո շե լիս նշյալ վի լայեթ նե րի տա րա ծքն ամ բողջու թյա մբ կամ մա սա մբ կփո խա նց վի Հայաս տա նին, ա պա Թո ւր քի ան սրա նով իսկ նշյալ ո րոշ ման օ րից հրա ժար վո ւմ է փո խա նց վող տա րած քի նկատ մա մբ իր բո լոր ի րա վո ւնք նե րից և տիտ ղո սից »: Ի հար կե, ընդ հա նո ւր առ մա մբ ՝ « Պայ մա նա գի րն ու ժի մեջ է մտ նո ւմ այն կար գով և այն օ րը, ո րը բխո ւմ է պայ մա նագ րից, կամ ո րի շո ւրջ հա մա ձայ նու թյան են ե կել բա նակ ցող պե տությո ւն նե րը »( Հոդ ված 24( 1), Կոն վեն ցի ա 1969): Այ սու հան- դերձ ՝ « Պայ մա նա գի րը կամ նրա մի մա սը նա խա պես ի գո րծ է դր վո ւմ մի նչև պայ մա նագ րի ու ժի մեջ մտ նե լը ա /. ե թե պայմա նա գի րը նա խա տե սո ւմ է նման բան, կամ բ /. բա նակ ցող պե տու թյո ւն նե րը մեկ այլ ձևով նման հա մա ձայ նու թյան են
Հայաստանի ազգային խորհրդանշանները
Հայաստանի ազգային արխիվ
Սրահը, որտեղ ստորագրվեց Սևրի պայմանագիրը
Վա նի և Բիթ լի սի վի լայեթ նե րո ւմ Թո ւր քի այի և Հայաս տանի մի ջև սահ մա նի ո րոշ ման հար ցը և ըն դու նել նրա ո րո շո ւմն ան մի ջա պես, ինչ պես նաև այն պայ ման նե րը, ո րո նք նա կարող է հա նձ նա րա րել` ա պա հո վե լու հա մար Հայաս տա նի ելքը դե պի ծով, այն պես էլ նշյալ սահ մա նին հա րա կից թո ւր քական տա րած քի ցան կա ցած մա սի ա պա ռազ մա կա նա ցու մը »: Ակն հայտ է, որ Սև րի պայ մա նա գի րը հս տա կո րեն ամ րագ րում է, որ « Բա րձր պայ մա նա վոր վող կող մե րը » հա մա ձայն վում են ըն դու նել նա խա գահ Վիլ սո նի վճի ռն « ան մի ջա պես » և ան վե րա պա հո րեն: Այ սի նքն ՝ սահ մա նի մա սին վճ ռի ի րա գործու մը կախ ման մեջ չի դր ված Սև րի պայ մա նգ րի կար գա վիճա կից, և այդ վճ ռի գոր ծադ րու մը պայ մա նա վոր ված չէ Սև րի պայ մա նագ րի ամ բող ջա կան գոր ծա դր մա մբ: Նույն պայ մանագ րի 90-րդ հոդ վա ծն ամ րագ րո ւմ է, որ Թո ւր քի ան « ն շյալ ո րոշ ման օ րից » հրա ժար վո ւմ է Հայաս տա նին փո խանցվե լիք տա րած քի նկատ մա մբ « իր բո լոր ի րա վո ւնք նե րից և տիտ ղո սից ». « Այն պա րա գայո ւմ, երբ ըստ 89-րդ հոդ վա ծի ե կել »( Հոդ ված 25( 1), Կոն վեն ցի ա 1969): Այ սի նքն ՝ հս տակ է, որ Սև րի պայ մա նգ րի 89-90-րդ հոդ ված նե րի դրույթ նե րն ու ժի մեջ են մտ նո ւմ « ան մի ջա պե ս » և « ո րոշ ման կայաց ման օ րից », և ան վե րա պա հո րեն, քա նի որ « պայ մա նա գի րը նախա տե սո ւմ է նման բան »: Ը ստ այդմ, հաշ վի առ նե լով, որ Մի ա ցյալ Նա հա նգ նե րի նախա գահ Վո ւդ րո Վիլ սո նի Ի րա վա րար վճի ռը կայաց վել է 1920 թ. նոյեմ բե րի 22-ին, և ըստ Սև րի պայ մա նագ րի 89-րդ հոդ վա ծի ՝ այն ու ժի մեջ է մտել « ան մի ջա պես », ինչ պես նաև ըստ նույն պայ մա նագ րի 90-րդ հոդ վա ծի ՝ « ո րոշ ման կայացման օ րից »: Թո ւր քի ան հօ գո ւտ Հայաս տա նի Հան րա պե տության հրա ժար վել է նախ կին Օս մա նյան կայս րու թյան Վա նի, Բիթ լի սի, Էրզ րու մի և Տրա պի զո նի նա հա նգ նե րի ՝ Հայաս տանին հատ կաց ված մա սի ի րա վո ւնք նե րից և տիտ ղո սից, ապա ցայ սօր վե րո հի շյալ տա րած քը de jure Հայաս տա նի Հան րապե տու թյան տա րա ծք է, բայց de facto բռ նա զա վթ ված է Թո ւրքի այի Հան րա պե տու թյան կող մից:
2( 22) 2013
99