մայիսյան հերոսամարտեր
Ճակատամարտի մասնակիցներ ՝ Սակիլարիի մարտկոցը
Ա ռա ջին աշ խար հա մար տի տա րի նե րին ե րիտ թո ւր քե րը, օգտ վե լով ստե ղծ ված մի ջազ գային ի րադ րու թյու նից, ո րո շեցին ի րա կա նաց նել Հայ կա կան հար ցի լո ւծ ման պան թո ւր քա կան ծրա գի րը: Հայ ժո ղո վր դի արևմ տյան հատ վա ծը բնա ջն ջե լո ւց և Արևմ տյան Հայաս տանը հայա թափ ա նե լո ւց հե տո թո ւր քե րը ծրագ րո ւմ է ին վե րաց նել նաև ար ևե լահայու թյա նը: Ռու սա կան բա նա կի կող մից Կով կասյան ռազ մա ճա կա տի մեր կա ցու մը Հոկ տեմ բե րյան հե ղա շրջ ման ա ռա ջին և թե րևս ա մե նա մեծ « ն վե րը » ե ղավ հայ ժո ղո վր դին: Ստե ղծ ված ի րա վի ճա կից չհա պա ղեց օգտ վել թո ւր քա կան բա նակը և խախ տե լով Երզն կայի զի նա դադա րը` 1918 թ. հո ւն վա րի 31-ին թո ւրքա կան « Կա րս » զո րա մի ա վո րու մը Վեհիբ փա շայի գլ խա վո րու թյա մբ ան ցավ հար ձակ ման: Մե կը մյու սի հետ ևից ընկ նո ւմ է ին հայոց բեր դա քա ղաք ները` Երզն կան, Էրզ րու մը, Սա րի ղա մի շը, Կար սը: Մայի սի 15-ին թո ւր քե րը գրավե ցին Ա լեք սա նդ րա պո լը( Գյո ւմ րի)՝ ա ռաջ խա ղա ցու մը շա րու նա կե լով ե րեք` Ա լեք սա նդ րա պոլ-Սար դա րա պատ- Երևան( եր կա թու ղու եր կայն քով), Ջաջո ւռ-Բաշ Ա պա րան-Եր ևան, Ջա ջո ւռ- Հա մամ լու( Ս պի տակ)-Ղա րա քի լի սա( Վա նա ձոր)-Դի լի ջան-Ղա զախ ուղղու թյո ւն նե րով: Հայ ազ գը կա նգ նել էր կոր ծան ման եզ րին: Ժա մա նա կի նշանա վոր քա ղա քա կան գոր ծիչ նե րից մեկը ՝ Սի մոն Վրա ցյա նը, այս պես է նկարագ րել այդ օր հա սա կան պա հը. « Ճանա պա րհ նե րը դե պի Թիֆ լիս և Բա քու փակ ված է ին ա մո ւր: Պա րս կա ստան տա նող եր կա թու ղին չէր գոր ծո ւմ, Շարո ւր-Նա խիջ ևա նը մահ մե դա կան նե րի ձեռ քին էր: Իսկ հա րա վից և արև մո ւտքից թո ւրքն էր գա լիս` կո տո րե լով հանդի պող հայի ն … Ելք չկա ր … Մա ՛ հ կամ ա զա տու թյո ւն. ու րիշ փր կու թյո ւն չկա: Եվ ա հա կա տար վո ւմ է հրա շք` մե կը այն հրա շք նե րից, ո րո նք գա լիս են բոլո րո վին չս պաս ված և փր կո ւմ ան հույս հա մար ված կա ցու թյո ւն նե րը: Ժո ղովո ւր դը, նրա ա ռաջ նո րդ նե րը, զոր քը, ա մեն քը հա մակ վո ւմ են մեկ գի տակ ցությա մբ ՝ հաղ թել կամ մեռ նել »: Թշ նա մու ու ժե րի ճնշ ման տակ Իգ դի րի ջո կա տը, կա տա րե լով Մ. Սի լի կյա նի հրա մա նը, մայի սի 18-ին ՝ Կա րա կա լայի, մայի սի 20-ին Մար գա րայի կա մուրջ ներով ան ցավ Ա րաք սի ձախ ա փը: Այդ կա մո ւրջ նե րը պայ թեց վե ցին, և Սո ւրմա լո ւն գրա ված թո ւր քա կան զոր քերը մնա ցին կտր ված Սար դա րա պատի ռազ մա բե մից: Ա րա րա տյան դա շտ ներ խու ժած թո ւր քա կան զոր քե րը 1918 թ. մայի սի 19-ին մո տե ցան Սար դա րապատ գյու ղին: Մայի սի 21-ին գրա վե ցին Սար դա րա պատ գյո ւղն ու հա մա նո ւն կայա րա նը և հա սան մի նչև Ղա մշ լու( Ե ղեգ նո ւտ) կի սա կայա րա նը: Եր ևա նի Ազ գային խո րհր դի նա խա գահ Ա րամ Մա նու կյա նը դի մո ւմ է ժո ղո վըրդին կո չով` հա մա խմբ վել ու կռ վել թըշնա մու դեմ: Բա ցա ռիկ կամ քի ու խել քի տեր այս գոր ծի չն իր լա վա տե սու թյա մբ ոգ ևո րիչ օ րի նակ դար ձավ հայ զո րական նե րին: Նույ նի սկ Ա լեք սա նդ րա պոլի ան կման լու րը ստա նա լով` նա հաստա տա կա մո րեն ա սել է. « Դե պի գո րծ և աշ խա տա նք: Հաղ թո ղը մե նք ենք լի նելու »: Ա մե նայն hայոց կա թո ղի կոս Գևո րգ Ե Սու րե նյան ցը հրա ժար վո ւմ է հեռա նալ Էջ մի ած նից` հայ տա րա րե լով. « Եթե հայ կա կան ու ժե րն ի վի ճա կի չեն պաշտ պա նե լու այս սր բա զան վայրը, ա պա ես ինքս կա նեմ դա, հոգ չէ, թե կզոհ վեմ հա զա րա մյա Մայր տա ճա րի շե մին »: Կա թո ղի կո սը Տի րայր ար քեպիս կո պո սին հրա մայո ւմ է հն չեց նել ե կե ղե ցի նե րի զան գե րը և իր մեր ժու մի խոս քը հա ղոր դել զոր քին ու ժո ղո վր դին: Եր ևա նո ւմ կու տակ ված հա զա րա վոր մար դիկ փո ղոց նե րո ւմ դր ված սե ղաննե րի մոտ գրա նց վո ւմ և ան մի ջա պես ռազ մա ճա կատ է ին մեկ նո ւմ` հա մալրե լով Եր ևա նյան զո րա խո ւմ բը( հ րամա նա տար` գե նե րալ-մայոր Մով սես Սի լի կյան) և Սար դա րա պա տի ջո կատը( հ րա մա նա տար` գն դա պետ Դա նի ել
2( 22) 2013
77