մշակութային կ յանք կան-մար դա բա նա կան թան գա րան-գ րա դա րան, ո րին հանձ նե ցին ի սե փա կա նու թյո ւն Հայոց ազ գագ րա կան ըն կե րության շար ժա կան և ան շա րժ գույ քը: Ըն կե րու թյան հիմ նադիր ու վա րիչ Ե. Լա լայա նն էլ տե ղա փոխ վո ւմ է Հայաս տա ն ՝ նույն պաշ տո նով: 1919 թ. վեր ջին ար դեն Եր ևա նո ւմ գոր ծո ւմ է ին թա տե րա կան վար ժա րա նը, ե րա ժշ տա կան, հայոց լեզ վի, ման կա վար ժա կան դա սըն թաց ներ և մի շա րք ու րիշ կր թական նոր հիմ նա րկ ներ: Հան րային կր թու թյան և ար վես տի նա խա րա րի հո վա նավո րու թյան ներ քո Եր ևա նո ւմ բաց վո ւմ է Հայ ար վես տա գետնե րի մի ու թյան ան դրա նիկ պատ կե րա հան դե սը: Այս տեղ ցու ցա դր ված է ին Գ. Բա շին ջա ղյա նի, Ե. Թադ ևո սյա նի, Մ. Սա րյա նի, Ս. Խա չատ րյան, Վրթ. Ա խի կյա նի, Ս. Եր կա նյանի և շատ ու րիշ նե րի բազ մա թիվ նկար ներ: Դր վեց պե տական պատ կե րաս րա հի հիմ քը, ո րի հա մար պե տու թյու նը գնեց
կազ մա վոր ման գոր ծո ւմ բա ցա ռիկ դեր է ու նե ցել Մ. Սա րյանը. իր բնան կար նե րով, դի ման կար նե րով մա րմ նա վո րել է հայ րե նի քի հզոր ու գու նեղ կեր պա րը: Ա ռա ջին հան րա պե տու թյան մշա կու թային կյան քը թե րևս թե րի կլի ներ, ե թե չխո սե ի նք ե րա ժշ տու թյան մա սին, ո րը 19- րդ դա րի երկ րո րդ կե սից զար թոն քի շր ջան է մո ւտք գոր ծել կեն սա կան զգա լի ու ժե րով: Ե րա ժշ տա կան ար վես տի զարգաց ման մեջ մեծ է Ա. Սպեն դի ա րյա նի, Ռ. Մե լի քյա նի, Ա. Տիգ րա նյա նի վաս տա կը: Կազ մա վոր վել է հայ կա կան կոմ պոզի տո րա կան դպ րո ցը, և հայոց ե րա ժշ տար վես տը դա րա վոր մե կու սա ցու մից նո րից դո ւրս է ե կել զար գաց ման լայն ու ղի: Դա րա շր ջա նի ևս մեկ լո ւրջ ա ռա ջըն թաց ար ձա նա գր վեց երբ 1921թ. ստե ղծ վեց Եր ևա նի Կո մի տա սի ան վան պե տա կան կոն սեր վա տո րի ա ն ՝ նախ որ պես ե րա ժշ տա կան ստու դի ա, իսկ եր կու տա րի ան ց իբրև բա րձ րա գույն ե րա ժշ տա կան ու սո ւմ-
Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարան
1920թ. մայի սին կազ մա կե րպ ված ա ռա ջին նկար չա կան ցուցա հան դե սի ար ժեք նե րը( Գ. Բա շին ջա ղյան, Մ. Սա րյան, Ե. Թադ ևո սյան): Ազ գային ռե ա լիս տա կան բնան կար չու թյան հիմ նա դի րն էր Գևո րգ Բա շին ջա ղյա նը( 1857-1925 թթ.), ա ռա ջին հայ նկա րի չը, որ բնա կա նից է վրձ նել Հայաս տա նի, ինչ պես և Անդր կով կա սի բնաշ խար հը` քնա րա կան և է պի կական մեկ նա բա նու թյո ւն նե րով: Թե մա տիկ պատ կե րի կո ւլտու րան մի ջազ գային մա կար դա կի է բա րձ րաց րել Վա րդ գես Սու րե նյան ցը: Զար գա ցել է նաև եր գի ծան կար չու թյու նը հայկա կան օ րա թեր թե րո ւմ, եր գի ծա հան դես նե րո ւմ: 1920-ա կան թթ. գոր ծո ւմ է ին կեր պար վես տի ճա նաչ ված վար պետ նե րը` Մ. Սա րյան, Ս. Ա ռա քե լյան, Հ. Կո ջոյան և այլք, ո րո նք հայ նկա րիչ նե րին մղել են նոր մո տե ցո ւմ նե րի: 19-րդ դա րի վերջին և 20-րդ դա րի սկզ բին հայ կա կան ար վես տը հա րս տաց րել են դի ման կա րիչ ներ Ստե փան Ա ղա ջա նյա նը, Ե նոք Նա զարյա նը, Հմայակ Ար ծաթ պա նյա նը, բնան կա րիչ ներ Փա նոս Թեր լե մե զյա նը, Ար շակ Ֆեթ վա ճյա նը և ու րիշ ներ: Հայ գեղան կար չու թյան խո շո րա գույն դեմ քե րից Ե ղի շե Թադ ե- վոսյա յանը ստեղ ծա գոր ծա կան ա վան դույթ նե րի հի ման վրա Հայաս տա նո ւմ ստե ղծ վեց կեր պար վես տի նոր դպ րոց, ո րի
նա կան հաս տա տու թյո ւն: Կոն սեր վա տո րի այի հիմ նա դի րը բազ մա կող մա նի զար գա ցած ե րա ժի շտ-կոմ պո զի տոր և երգչա խմ բային դի րի ժոր, Մո սկ վայի կոն սեր վա տո րի այի շըրջա նա վա րտ Ռո մա նոս Մե լի քյա նն էր: Կոն սեր վա տո րի այի ա ռա ջին դա սա խոս նե րն է ին դաշ նա կա հար ներ Ա. Մնա ցակա նյա նը, Ի. Մա դա թյա նը, Ե. Խոս րո վյա նը, ջու թա կա հար ներ Ա. Գաբ րի ե լյա նը, Դ. Սո ղո մո նյա նը, Գ. Միր զա-Ա վա գյա նը: Ա ռա ջին հան րա պե տու թյան հիմ նի( օ րհ ներ գի) ե րաժշ տու թյան հե ղի նա կը Բար սեղ Կա նա չյա նն է` հայ կոմ պո զի տոր, խմ բա վար և ե րա ժշ տա կան-հա սա րակա կան գոր ծիչ: Կա նա չյա նի հա մար ո րո շիչ է ե ղել Կոմի տա սի հետ հան դի պու մը դե ռևս 1910 թ. դեկ տեմ բերին: Այդ շր ջա նը մեծ հե տք թո ղեց, ո րի ար դյո ւն քո ւմ ստե ղծ վեց ա ռա ջին սիմ ֆո նիկ նվա գա խո ւմ բը, կազ մա կերպ վեց պե տա կան ֆիլ հար մո նի ան, ա պա բաց վեց օ պե րայի և բա լե տի պե տա կան թատ րո նը: Ժա մա նա կա շր ջա նի հայ ժո ղո վր դա կան ե րա ժշ տու թյան նշա նա կա լի բա ժին նե րից էր նաև գե ղջ կա կան ե րա ժշ տու թյու նը`աշ խա տան քային եր գեր` հո րո վել, կա լե րգ, ծի սային, քնա րա կան, հու մո րի, պա րեր գեր և այլն:
2( 22) 2013
53