ճարտարապետություն տա գա հա տա կագ ծե րի( 1939, 1951, 1970 թթ.) հիմ քո ւմ: Ը ստ գլ խա վոր հա տա կագ ծի, ո րը նա խա տես ված էր 15 տարվա հա մար, Եր ևա նի բնակ չու թյու նը 30 հա զա րից հաս նե լու էր 150 հա զա րի: Քա ղա քը կա ռու ցա պատ վե լու էր 2-3, մա սամբ ՝ 4-հար կա նի շեն քե րով: Ա. Թա մա նյա նի կազ մած գլ խա վոր հա տա կա գի ծն աչ քի էր ընկ նո ւմ քա ղա քի տա րած քի հս տակ տա րան ջատ մա մբ: Այն բա ժան վո ւմ էր մի շա րք շր ջան նե րի ՝ վար չա կան, բու հա կան, մշա կու թային հիմ նա րկ ներ, բնա կելի, ար դյու նա բե րա կան, հա նգս տի գո տի: Ա. Թա մա նյա նը գլ խա վոր հա տա կա գի ծը կազ մե լու հետ միա սին նա խագ ծել էր նաև քա ղա քի հան գու ցայի ն ՝ քա ղա քաստե ղծ կա ռույց նե րը( Հան րա պե տու թյան և Թա տե րա կան հրա պա րակ նե րը): Եր ևա նի ՝ ար դեն գոյու թյո ւն ու նե ցող փողոց նե րի ցան ցո ւմ նա խա տես վել է ին եր կու կար ևոր նոր մայրու ղի նե ր ՝ 85 մե տր լայ նու թյա մբ Գլ խա վոր պո ղո տան, ո րը քա ղա քի կե նտ րո նը կա պո ւմ էր Կոն դի ու Հրազ դա նի կիր ճի հետ, և Հյու սի սային պո ղո տան( Գլ խա վոր պո ղո տան մա- սամբ ի րա կա նաց վեց 1960-70-ա կան թթ., իսկ Հյու սի սային պո ղո տա ն ՝ 2000-ա կան թթ. սկզ բին): Ա. Թա մա նյա նը նա խագ ծեց և Եր ևա նո ւմ կա ռու ցեց մի շա րք բնա կե լի և հա սա րա կա կան շեն քե ր ՝ ա նա տո մի կու մը, աստղա դի տա րա նը, ա նաս նա բու ժա կան-ա նաս նա բու ծա կան, պոլի տեխ նի կա կան ինս տի տո ւտ նե րը, հան րային գրա դա րա րանը և այլն: Սա կայն նրա խո շո րա գույն ա վան դը ժա մա նա կակից հայ կա կան ազ գային ճար տա րա պե տու թյան ստեղ ծո ւմն էր, ո րի ա ռա նջ նե կը Եր ևա նի հէ կի շե նքն էր( 1925 թ.) Հրազդա նի ձո րո ւմ: Եր ևա նի 1924 թ. գլ խա վոր հա տա կագ ծո ւմ Ա. Թա մա նյա նը մայ րա քա ղա քի կե նտ րո նա կան հրա պա րա կը նա խա տե սեց ձվաձ ևի և ուղ ղան կյան զու գակ ցու մով: Նրա հա մա լի րո ւմ կար ևո րա գույն դեր ու նի Հայաս տա նի Կա ռա վա րա կան տունը, ո րի կեր պա րը հե տա գայո ւմ պայ մա նա վո րեց Հան րա պետու թյան հրա պա րա կի հա մա լի րի ամ բո ղջ տա րա ծա կան և ճար տա րա պե տա կան լու ծու մը: Ա. Թա մա նյա նը շեն քը նախագ ծեց կո թո ղային ձևե րով, հայ կա կան ազ գային ճար տարա պե տու թյան զի նա նո ցից վե րց րած ձևե րի ստեղ ծա գոր ծական վե րամ շա կու մով: Շե շտ ված է դե պի հրա պա րակ ուղղված կո րա գիծ ճա կա տը, ո րի զույգ խո շոր կի սա սյու նե րի վրա հանգ չող եր կու հա րկ բա րձ րու թյա մբ կա մա րա շա րը, ըն դօ րինա կե լով Հայաս տա նի միջ նա դա րյան հու շար ձան նե րը, վերա մշակ վել և նոր հն չո ղու թյո ւն է ստա ցել: Կա ռա վա րա կան տան հար դա րան քը հա րո ւստ և բազ մա զան է, նր բա ճա շակ և հա րա զատ հայ կա կան ազ գային ար վես տին: Կա ռա վա րա կան տու նը դար ձավ հայ կա կան պե տա կա նության խո րհր դա նի շը: Ա. Թա մա նյա նն իր այդ գլո ւխ գոր ծո ցով ցույց տվեց, որ 20-րդ դ. կա րե լի է հա սա րա կա կան խո շոր շենքի կեր պար ստեղ ծել հայ կա կան ազ գային ճար տա րա պե տության հա րո ւստ ժա ռան գու թյան ստեղ ծա գոր ծա կան կի րա ռումով: Ա. Թա մա նյա նի մյո ւս գլո ւխ գոր ծո ցն օ պե րայի և բա լե տի պետա կան թատ րո նի շե նքն է, ո րի կա ռու ցու մը սկս վեց 1927 թ.՝ Եր ևա նի երկ րո րդ կե նտ րո նա կան հրա պա րա կո ւմ ՝ Թա տե րակա նո ւմ( Ղա րա բա ղյան ա զա տագ րա կան պայ քա րի ժա մանակ այն վե րան վան վել էր « Ա զա տու թյան հրա պա րա կի »): Օ պե րայի և բա լե տի շեն քի հո րին ված քի հիմ նա կան ու ե զակի գա ղա փա րը ձմե ռային և ա մա ռային թատ րոն նե րի մի ա- վո րո ւմն էր մեկ շեն քո ւմ( եր կու դահ լիճ նե րի ամ ֆի թատ րոննե րը տե ղա կայ ված են մեկ ծա վա լո ւմ): Սա թա տե րա կան շեն քի մի ան գա մայն նոր տիպ է ՝ նա խա տես ված հա ճա խո ւմնե րի հա մար: Ըստ նա խագ ծի ՝ եր կո ւ ՝ ա մա ռային ու ձմե ռային դահ լիճ նե րը մի ա նո ւմ է ին և բե մը դրաձ նո ւմ մեկ ընդ հա նո ւր իս կա կան հրա պա րա կ ՝ մեծ տո նա խմ բու թյո ւն նե րի հա մար:
Այդ ինք նա տիպ նա խա գի ծը, ո րը 1936 թ. Փա րի զի հա մաշխար հային ցու ցա հան դե սո ւմ ար ժա նա ցավ ոս կե մեծ մե դա լի(« Գ րան պրի »), հե տա գայո ւմ լրիվ չի րա կա նաց վեց. ա մառային թատ րո նը Ա. Թա մա նյա նի որ դո ւ ՝ Գ. Թա մա նյա նի կող մից վե րա փոխ վեց ծա ծկ ված հա մեր գային դահ լի ճի( այսօ ր ՝ Ա րամ Խա չատ րյա նի ան վան): Ժա մա նա կա կից հայ կա կան ճար տա րա պե տու թյան սկըզբնա վոր ման գոր ծո ւմ Ա. Թա մա նյա նի զի նա կի ցը Նի կո ղայոս Բու նի ա թյա նն էր: 1924 թ. նա Մո սկ վայից հրա վիր վեց Հայաստան և դար ձավ Եր ևա նի ա ռա ջին գլ խա վոր ճար տա րա պե տը( 1924-38 թթ.)՝ ղե կա վա րե լով մայ րա քա ղա քի վե րա կա ռո ւցման գոր ծը: Եր ևա նո ւմ Ն. Բու նի ա թյա նը, բնա կե լի թա ղամա սե րից և ա ռան ձին բնա կե լի շեն քե րից բա ցի, նա խագ ծո ւմ ու կա ռու ցո ւմ է « Ին տու րի ստ »( այժմ ՝ « Եր ևան ») և « Ս ևան »( այժմ ՝ քա նդ ված) հյու րա նոց նե րը, գյո ւղ բան կի շեն քը Ս. Շահու մյա նի ան վան հրա պա րա կո ւմ: Հայ կա կան ժա մա նա կա կից ճար տա րա պե տու թյան ազ գային դպ րո ցի կազ մա վոր ման գոր ծը Ա. Թա մա նյա նի մա հից հե տո շա րու նա կե ցին ե րի տա սա րդ սե րն դի ճար տա րա պետ նե րը, ո րո նց մի մա սն ա շա կեր տել էր մե ծն վար պե տին իր նա խագծային ար վես տա նո ցո ւմ: Գ. Մու շե ղյա նի, Գ. Թա մա նյա նի, Է. Տիգ րա նյա նի, Ս. Մա նու կյա նի, Հ. Ի սա բե կյա նի, Տ. Մա րությա նի և ու րիշ նե րի նա խագ ծած ու կա ռու ցած բնա կե լի, հասա րա կա կան և ար դյու նա բե րա կան շեն քե րով ձևա վոր վեց Խո րհր դային Հայաս տա նի մեծ ու փո քր բնա կա վայ րե րի ազգային ճար տա րա պե տա կան կեր պա րը:
2( 22) 2013
43