ճարտարապետություն
ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԿԶԲՆԱՎՈՐՈՒՄԸ
նյութը` Մուրադ Հասրաթյանի
Հայաստանի ազգային արխիվ
Հայաստանի Առաջին Հանրապետության խորհրդարանի շենքը ՝ Աստաֆյան փողոցում( Բունիաթյանի թատրոնի շենքը, կառուցված 1911թ-ին):
Հայաս տա նի ա ռա ջին հա րա պե տու թյան կար ճա տև գոյության ըն թաց քո ւմ տն տե սա կան խի ստ ան բա րեն պա ստ պայման նե րի հետ ևան քով երկ րո ւմ շի նա րա րա կան աշ խա տա նքնե րն ընդ հատ վել է ին, ո րի պատ ճա ռով հայ կա կան ճար տարա պե տու թյու նը որ ևէ զար գա ցո ւմ չու նե ցավ: Սա կայն նույնի սկ այդ պի սի ան նպա ստ պայ ման նե րո ւմ հան րա պե տության կա ռա վա րու թյու նը ծրագ րո ւմ էր երկ րի, նրա մայ րա քաղաք Եր ևա նի հիմ նո վին կա ռո ւց ման գոր ծը: 1919 թ. Սա նկտ Պե տեր բո ւր գից հայ րե նիք տե ղա փոխ ված 20-րդ դա րի հայ խո շո րա գույն ճար տա րա պետ, ա կա դե մի կոս Ա լեք սա նդր Թա մա նյա նը Հայաս տա նի կա ռա վա րու թյան հա նձ նա րարու թյա մբ ձեռ նա մո ւխ ե ղավ Եր ևա նի զար գաց ման գլ խա վոր հա տա կագ ծի կա զմ մա նը: Հայ կա կան ճար տա րա պե տու թյան պատ մու թյան նոր էջ դարձավ խո րհր դային ժա մա նա կա շր ջա նը, երբ իշ խա նու թյու նը ձեռ նա մո ւխ ե ղավ հան րա պե տու թյան քա ղաք նե րի ու գյուղե րի ար մա տա կան վե րա կա ռո ւց մա նը, ար դյու նա բե րու թյան բո ւռն զար գաց մա նը: Նա խա տես վո ւմ է ին քա ղաք նե րի և, ա ռա ջին հեր թին, մայ րա քա ղաք Եր ևա նի հիմ նո վին վե րակա ռու ցո ւմն ու զար գա ցու մը, ո րո նք պայ մա նա վոր ված է ին Եր ևա նո ւմ հի մն վող գոր ծա րան նե րի հա մար ար դյու նա բերա կան և բնա կե լի շեն քերի կա ռու ց մա մբ: Ա. Թա մա նյա նը նոր ա ռա ջադ րան քի հի ման վրա շա րու նա կեց և ա վար տեց Եր ևա նի վե րա կա ռո ւց ման ու զար գաց ման գլ խա վոր հա տակա գի ծը, ո րը հաս տատ վեց 1924 թ.: Ա. Թա մա նյա նը, ո րի ան վան հետ ան խզե լի ո րեն կապ ված են նո րա գույն շր ջա նի հայ կա կան ճար տա րա պե տու թյան ձևա վոր ման փու լի բո լոր նվա ճո ւմ նե րը, Եր ևա նի գլ խա վոր հա տա կագ ծո ւմ մա րմ նա վո րեց ա ռա ջա դի մա կան այն պի սի գա ղա փար ներ, ինչ պի սիք են քա ղա քի բո լոր մա սե րի մի ասնու թյու նը, կե նտ րո նի և ծայ րա մա սե րի հա կադ րու թյան վերա ցու մը, հա սա րա կա կան օգ տա գո րծ ման կա նա չա պատ մակե րես նե րի ստեղ ծու մը: Նա խա գի ծն աչ քի էր ընկ նո ւմ իր կապով շր ջա կա բնու թյան հետ. նոր Եր ևա նը հե ռան կա րո ւմ հարա վից ընդ գր կե լու էր Ա րա րատ լե ռան վե հա շո ւք հա մայ նապատ կե րը: Եր ևա նի 1924 թ. գլ խա վոր հա տա կա գի ծն ա ռա ջին խո շոր նե րդ րո ւմն էր խո րհր դային քա ղա քա շի նու թյան մեջ ընդ հան րա պես, իսկ նրա սկ բո ւնք նե րը դր վե ցին քա ղա քի հե-
2( 22) 2013
42