տնտեսություն
Տաճ կա հայաս տա նի փակ դռ նե րի ետևո ւմ մեր թշ նա մին շա րու նա կո ւմ է կատա րել իր մո ւթ գոր ծե րը և ինտ րիգ ներ է սեր մա նո ւմ այս կող մը, բայց ես չեմ կաս կա ծո ւմ, որ մե նք կճեղ քե նք այդ դու ռը մեր դաշ նա կից նե րի հետ մի ա- սին, կտի րե նք մեր երկ րին, որ ցող ված է ան հա մար մար տի րոս նե րի ու հե րոս ների ա րյու նով »: Պե տու թյո ւնն ար դյու նավետ կա ռա վա րե լու նպա տա կով եր կի րը բա ժան ված էր 10 գա վա ռի, գոր ծո ւմ է ին գա վա ռա պե տնե րի վար չու թյո ւն նե րը, դա տա րան նե րը, ոս տի կա նու թյու նը: Բաց վել է ին կոո պե րա տիվ ներ, ռա դիո կայան, գրա դա րան ներ, հայե րե նը օ րեն քով հայ տա րար վել էր պե տա կան լե զու, հիմ նա րկ նե րո ւմ գրագ րու թյու նը հայե րե նով էր, տպա գր վո ւմ է ին բազմա թիվ, այդ թվո ւմ` ընդ դի մա դիր թերթեր և այլն: Դե ռևս 1919թ. փե տր վա րին Կով կա սի հար ևան պե տու թյո ւն նե րից ու Հա րա վային Ռու սաս տա նից ժամա նե ցին բա րձ րա կա րգ ին ժե ներ ներ, որոնք Բաք վի նավ թար դյու նա բե րող Մայի լով եղ բայր նե րի 2 մի լի ոն ռո ւբ լի ֆի նան սա վոր մա մբ սկ սե ցին հան քե րի ու սու մա նա սիր ման, ար դյու նա բե րական նե րու ժի գնա հատ ման, Հայաս տանի վե րա կա ռո ւց ման ծրագ րի կա զմ ման աշ խա տան ք: Բա րձ րո րակ կադ րեր ունե նա լու ձգ տու մով 1920 թ. հո ւն վա րի 31-ին բաց վո ւմ է Պե տա կան հա մալ սարա նը` պատ մա լեզ վա բա նա կան ֆակո ւլ տե տով, ո րին նոր ու սո ւմ նա կան տա րո ւմ պի տի ա վե լա նային ի րա վաբա նա կա նը, բնա գի տա կա նը, ֆի զի կամա թե մա տի կա կա նը, հա ջո րդ տա րի` բժշ կա կա նը: Փե տր վա րի 8-ից սկ սո ւմ է գոր ծել Առևտ րաար դյու նա բե րա կան պա լա տը, տա սն օր ան ց` Հայաս տա նի Կար միր խա չը, մար տի 15-ից` Երդ վյալ ա տե նա կալ նե րի դա տա րա նը և այլն: Բո լոր հիմ քե րը կար ծե ս գց վո ւմ է ին, սա կայն տն տե սու թյան ան կու մը շա րունակ վո ւմ էր: Օ րե ցօր մե ծա նո ւմ էր սղաճը: Ռու սա կան 10 ՝ ռո ւբ լի ա նոց ոս կեդրա մը մեկ տա րո ւմ` 1919 թ. աշ նա նից մի նչև 1920 թ. ա շո ւն, 9.000-ից դար ձել էր 200.000 ռո ւբ լի: Բե րե նք մի քա նի թվեր: 1920 թ. մար տին 1 ա մե րի կյան դո լա րն ար ժեր 580 ռո ւբ լի: Ա մե նա ցածր աշ խա տա վար ձը 2000 ռ. էր, ա մե նաբա րձ րը` 8150ռ.: Այդ քան է ին ստա նո ւմ վար չա պե տն ու խո րհր դա րա նի նախա գա հը: Պատ գա մա վոր նե րը 6800 էր, նա խա րար ը` 7450 ռ.: Մեկ ֆո ւնտ հա ցը ար ժեր 26-28ռ., մի սը` 70-140, պա նիրը` 60-80, կա րա գը` 180-200, մեկ ձո ւն` 13-14, մեկ տո ւփ լո ւց կին` 8-10, կո շիկը` 3000-4000: Ռո ւբ լու ար ժե զր կու մը հաս կա նա լու հա մար կր կին մի քա նի թիվ բե րե նք: 1 դո լա րը 1920-ի հո ւն վարի 1-ին 500 ռո ւբ լի էր, մայի սին` 1000, իսկ աշ նա նը` թո ւր քա կան ներ խո ւժ ման օ րե րին, ար դեն` 28000 ռ.: Նույն տար վա ամ ռա նը ՀՀ ար դյու նա բե րա կան ու ժերն ու տն տե սու թյու նը վե րա կա նգ նե լու և հան րա պե տու թյան թղ թադ րամ նե րի ֆո նդն ա պա հո վե լու նպա տա կով կառա վա րու թյո ւնն ըն դու նել էր « Ան կախու թյան փո խա ռու թյան մա սին օ րենքը », ո րով ծրա գր վո ւմ էր 20 մլն ԱՄՆ դո լա րի 6-տո կո սա նոց փո խա ռու թյո ւն թո ղար կել` 10 տա րի ժամ կե տով: Փոխա ռու թյան պաշ տո նա կան բա ցու մը կայա ցավ օ գոս տո սի 1-ին: Տե ղին է նշել, որ հայ կա կան ռո ւբ լին` տպա գր ված Անգ լի այո ւմ` 1920 թ. ամ ռա նը, այդ պես էլ չհա սց րեց շր ջա նա ռու թյան մեջ մտնել, քան զի 1920թ. դեկ տեմ բե րի 2-ին Հայաս տա նը խո րհր դայ նաց վեց...
Ջրանցքի շինարարություն
Հայաստանի ազգային արխիվ Հայաստանի ազգային արխիվ
2( 22) 2013
37