հոգևոր կ յանք
Էջմիածնի Մայր Տաճարը
« լի ա զօր նե րը, սի նօ դի ան դամ նե րը, ա ռաջ նո րդ նե րը, կա թողի կո սա կան ընտ րու թե ան ու Ազ գային-ե կե ղե ցա կան ժո ղովնե րի » պատ գա մա վոր նե րը « օ գտ ւո ւմ են ան ձի ան ձե ռնմ խելիու թե ան և վար չա կան ու քրէ ա կան հե տա պնդ ման վե րաբեր մա մբ Հայաս տա նի Հան րա պե տու թե ան պառ լա մեն տի ան դամ նե րի վայե լած ար տօ նու թի ւն նե րից »: Բո լոր վան քե րն ու ե կե ղե ցի նե րն ա զատ վո ւմ են հար կե րից, վայե լո ւմ « մի ջազ գային ի րա ւո ւն քով նա խա տե սո ւած ար տօնու թի ւն նե րը »: Փաս տո րեն Հայաս տա նի Հան րա պե տու թ- յունն ստեղ ծո ւմ էր այն պի սի պայ ման ներ, որ ե կե ղե ցո ւն տալիս էր նո րան կախ պե տու թյան մեջ բա ցա ռիկ դե րա կա տարո թյո ւն: Այս և հա ման ման մյո ւս ի րա վա բա նա կան գոր ծառույթ նե րը հա վաս տո ւմ են, որ բար գա վաճ ման ան նա խըն թաց հե ռան կար էր բաց վո ւմ Հայ Ա ռա քե լա կան ե կե ղե ցու առջև: Հայաս տա նի ա ռա ջին հան րա պե տու թյան տա րի նե րին ե կեղե ցու և պե տու թյան հա մա գոր ծակ ցու թյո ւնն ակ նա ռու հաջո ղու թյո ւն ներ ար ձա նագ րեց: Հայաս տա նի Հան րա պե տության տն տե սա կան, քա ղա քա կան, մշա կու թային-կր թա կան որ ևէ քիչ թե շատ նշա նա կա լի նվա ճո ւմ ձե ռք էր բեր վո ւմ հայ ե կե ղե ցա կան նե րի ան մի ջա կան մաս նակ ցու թյա մբ: 1920թ. հո ւն վա րի 25-ին Ա լեք սա նդ րա պո լո ւմ բաց վեց հայոց հա մալսա րա նը: Նրա հիմ նա դիր դա սա խոս նե րի շար քո ւմ է ին Գարե գին և Մես րոպ ե պիս կո պոս նե րը: Ա մե նայն Հայող Կա թողի կոս Գե ո րգ Ե Սու րե նյան ցը հա մալ սա րա նի հան դի սա վոր բաց ման առ թիվ Հայ րա պե տա կան կոն դակ հրա պա րա կեց, ո րով օրհ նո ւմ ու ջեր մո րեն շնոր հա վո րո ւմ էր այդ հաս տատու թյան « մե ծար գոյ վե րա տես չին, պա տո ւար ժան ու սո ւցչա պետ նե րին, դա սա խօս նե րին, բո լոր ու սա նող նե րին եւ ուսա նո ղու հի նե րին »: Գե ո րգ Ե Հայ րա պե տն ու շա դիր էր ու հոգա տար կր թու թյան գոր ծի նկատ մա մբ առ հա սա րակ: Նրան հու զո ւմ էր թե հայոց դպ րո ցը ոտ քի հա նե լու խն դի րը, թե հոգ ևոր ճե մա րա նի աշ խա տան քի վե րսկ սու մը: Ա ռա ջին հանրա պե տու թյան տա րի նե րին պե տա կա նո րեն կար գա վոր վո ւմ է ե կե ղե ցա կան տո նե րի և դրա նց հետ կապ ված հա նգս տյան օ րե րի հար ցը: Նշա նա վոր գրող Վր թա նես Փա փա զյա նը, որ Վա ղար շա պա տի դպ րո ցի տե սո ւչ-տ նօ րե նն էր, 1920թ. մարտի 25-ի նա մա կով Վե հա փառ Հայ րա պե տին ա ռա ջար կո ւմ է ապ րի լի 11-ը Տո նա ցույց մու ծել իբրև « Յի շա տակ 760 հայ նա հա տակ մտա ւո րա կան նե րի, ո րո նք ըն կան հա մաշ խար-
Հայաստանի ազգային արխիվ հային մեծ պա տե րազ մի օ րե րի ն ՝ թր քա կան վայ րագ սրից »: Նույն ա ռա ջար կու թյա մբ նա դի մել է նաև հան րա պե տության խո րհր դա րա նին, կր թու թյան ու գի տու թյան և ար վես տի նա խա րա րին: Հայ րա պե տա կան դի վա նը հա ջո րդ օրն իսկ հա տո ւկ շր ջա բե րա կա նով Եր ևա նի, Բաք վի, Թիֆ լի սի, վիճա կային կոն սիս տո րի ա նե րին և Ղա րա բա ղի կա ռա վա ր չին հա նձ նա րա րո ւմ է հան դի սա վոր Հո գե հան գի ստ կա տա րել « ի յի շա տակ 1915 թ. Ապ րի լի 11-ին Կ. Պօ լիս եւ Հայաս տա նի բո լոր գա ւառ նե րո ւմ նա հա տակ ւած թո ււվ մօտ 760 մտա ւո րական նե րի եւ հո գե ւո րա կան նե րի »: Այս ե զա կի շր ջա բե րա կանով ա վան դա կան դար ձավ Ե ղեռ նի տա րե լի ցի հա մազ գային նշու մը: Հայաս տա նի ա ռա ջին հան րա պե տու թյան տա րի նե րին Մայր Ա թոռ Սո ւրբ Էջ մի ա ծի նը, ոչ դյու րին պայ ման նե րո ւմ, պատշաճ ու շադ րու թյո ւն էր դա րձ նո ւմ գրահ րա տա րակ չա կան գոր ծին: 1920թ. հո ւն վա րի 28-ին Էջ մի ած նի ու սո ւմ նա կան խոր հո ւր դը ո րո շեց ան կա խու թյան տա րե դար ձը նշա նա վորե լ ՝ հրա տա րա կե լով « Շո ղա կաթ » ժողովածուի ծա վա լով մի ժո ղո վա ծու: Շա րու նակ վո ւմ էր « Ա րա րատ » ամ սագ րի տպագրու թյու նը: Ա վե լի կա նո նա վոր էր լույս տես նո ւմ « Էջ մի ա ծին » շա բա թա թեր թը, որ տեղ քն նու թյան ա ռար կա են դար ձել հայ կյան քը հու զող ա մե նա բազ մա զան խն դիր ներ: 1920 թ. օ գոս տո սի 10-ին, երբ վա վե րաց վեց Սև րի դաշ նա գիրը, Մայր Ա թոռ Սո ւրբ Էջ մի ա ծի նը Հայաս տա նի փո խա ռության հիմ նադ րա մին է նվի րա բե րո ւմ մեկ մի լի ոն ռո ւբ լի, և Գե ո րգ Ե Կա թո ղի կո սը սեպ տեմ բե րի 3-ին հե ռագ րո ւմ է հանրա պե տու թյան վար չա պետ Հա մա զա սպ Օ հան ջա նյա նին. « Ի սր տէ փա փա գող իմ սի րե ցե ալ ազ գիս եր ջան կու թե ան և իմ պան ծա լի Հայ րե նի քի եւ պե տու թե ան բար գա ւաճ ման եւ յա րա տե ւու թե ան, ա ղօ թո ւմ է ի նք, որ Աս տո ւած ինձ ար ժանաց նէր տես նել իմ հայ րե նի քի ա զա տու թիւ նը, ան կա խութիւ նը եւ մե ծու թիւ նը: Այժմ դաշ նագ րի ստո րա գր մա մբ Մեծ Հայաս տա նի լրաց ման ակ տը կա տար ւած հա մա րե լով, ինքս ան ցե ալ օ գոս տո սի 29-ին, ս. Աս տո ւա ծած նի Վե րա փոխ ման օ րը, Հայոց Մայր հնա դա րե ան ս. Էջ մի ած նի տա ճա րո ւմ, ան ձա մբ մա տու ցի ս. Պա տա րագ, օրհ նե ցի ու սր բա գոր ծե ցի Ան կախ, Մի ա ցե ալ եւ Մեծ Հայաս տա նի տօ նը »: Մեկ շա բաթ ան ց, սեպ տեմ բե րի 11-ին, պա տաս խան գրու թյա մբ նա խա րարա պետ Հ. Օ հան ջա նյա նը շնոր հա կա լու թյո ւն էր հայտ նո ւմ Վե հա փառ Հայ րա պե տին: 1920 թ. հոկ տեմ բե րի 2-ին թո ւր քական հար ձակ ման կա պակ ցու թյա մբ Գե ո րգ Ե Կա թո ղի կո սը կոն դակ հրա տա րա կեց` հա վատ և հույս նե րշն չե լու հայ քաջոր դի նե րին: « Ես հա ւա տո ւմ եմ, սի րե լի ժո ղո վո ւրդ, քո քաջու թե ան,-գ րո ւմ էր Վե հա փա ռը,- եւ հա ւա տո ւմ եմ քո ան շեղ հա րո ւա ծին, ես հա ւա տո ւմ եմ Հայաս տա նի հզօր Աստ ծո ւն եւ նո րա սքան չե լիք նե րի: Նա, որ տո ւեց ուժ եւ կա րո ղու թի ւն մեր մի բո ւռն քա ջե րին, եր կու տա րի ա նը նդ հատ հա րո ւա ծե լու հայ րե նի քի եւ ե կե ղե ցու թշ նա մո ւն, նա այս ան գամ ևս կը տայ հայ րե նի քի քա ջե րին փա ռա ւոր յաղ թա նա կը եւ խրոխ տա ցած թշ նա մո ւն խոր տակ ւած ցիր ու ցան կը հա լա ծէ »: Հայաս տանո ւմ հաս տատ վեց խո րհր դային իշ խա նու թյո ւն, Հայաս տանյայց Ա ռա քե լա կան Սո ւրբ Ե կե ղե ցին թևա կո խեց իր պատմու թյան թե րևս ա մե նա բա րդ, օր հա սա կան շր ջա փու լը, երբ կա ռա վա րող կո մու նիս տա կան կու սակ ցու թյան գոր ծու նե ության ա մե նա գլ խա վոր ուղ ղու թյո ւն նե րից մե կը հա կակ րո նական պայ քա րն էր: Տաս նա մյակ նե րի դժ վա րին ճա նա պա րհ էր սպա սո ւմ Հայ Ա ռա քե լա կան ե կե ղե ցո ւն, որն ու ղե կց վելու էր նա հա տա կու թյո ւն նե րով ու հա լա ծա նք նե րով, սա կայն մա գա ղա թյա դա րե րի հոգ ևոր փոր ձա ռու թյու նը դառ նա լու էր կեն սու նա կու թյան հզոր զե նք ՝ դի մագ րա վե լու հա մար այդ դժվա րու թյո ւն նե րը, և ար դյու նա զա րդ ված հաղ թա նակ ներ էր ար ձա նագ րե լու 20-րդ դա րի իր տա րեգ րու թյան մեջ:
2( 22) 2013
110