FACHOWIEC JAKO SYMBOL
Cameron Davis, FASPE
Fellowships at Auschwitz for the Study of Professional Ethics (FASPE) (Stypendia
w Auschwitz na rzecz studiów nad etyką zawodową) promują etyczne przywództwo wśród dzisiejszych specjalistów poprzez, między innymi, coroczne stypendia, szkolenia
z zakresu etycznego przywództwa oraz sympozja. Każdego roku FASPE przyznaje od 80 do 90 stypendiów studentom studiów podyplomowych i początkującym specjalistom w sześciu dziedzinach: biznes, duchowieństwo, projektowanie i technologia, dziennikarstwo, prawo
i medycyna. Stypendia rozpoczynają się od wciągających, specyficznych dla danego miejsca badań w Niemczech i Polsce, w tym w Auschwitz i innych historycznie znaczących miejscach związanych ze specjalistami z czasów nazistowskich. Podczas pobytu w tych miejscach stypendyści badają zaskakująco przyziemne i znajome sobie motywacje oraz proces podejmowania decyzji przez specjalistów z czasów nazistowskich co stanowi ramy oparte na refleksji, które można zastosować do pułapek etycznych w ich własnym życiu. Odkrywają, że siła miejsca przekłada historię na teraźniejszość, kreując pilność w refleksji etycznej.
W każdym miesiącu jeden z naszych stypendystów publikuje artykuł w Memoria. Ich praca odzwierciedla unikalne podejście FASPE do etyki zawodowej i podkreśla potrzebę przemyślanej refleksji etycznej w dzisiejszych czasach.
II wojna światowa rozpala wyobraźnię artystów od ponad osiemdziesięciu lat.
Z czasem stosunek artystów i widzów do okrucieństw wojny i Holokaustu ewoluował poprzez liczne piosenki, obrazy, wiersze
i filmy. Tylko w kinie połowa najbardziej dochodowych filmów wojennych rozgrywa się w czasie II wojny światowej1. Steven Spielberg, najbardziej dochodowy filmowiec w historii, wyreżyserował dziesięć filmów osadzonych w tym okresie2, a osiem filmów
o wojnie lub Holokauście zdobyło Oscara dla najlepszego filmu3.
Choć dzieła te poruszają szeroki wachlarz tematów, od wojny, przemocy, tragedii po odkupienie, ich wspólnym motywem jest współudział. W jakim stopniu osoby inne niż aktorzy polityczni i wojskowi odgrywały role zarówno w wyrządzaniu krzywdy, jak
i w heroizmie w czasie II wojny światowej
i Holokaustu? W miarę jak ten okres wciągał w konflikt bezprecedensową liczbę osób cywilnych, rola zwykłych ludzi jest regularnie ukazywana w tych filmach. Zarówno
w Hollywood, jak i poza nim, nasza interpretacja zaangażowania ludności cywilnej i możliwego współudziału ewoluowała z upływem czasu. Na przykład,
w akademickich badaniach nad ludobójstwem, debata wymusiła na tradycyjnym schemacie trzech kategorii (ofiary, sprawcy, świadkowie), uwzględnienie większej liczby ról „zewnętrznych” (w tym spekulantów i pomocników)4. Tymczasem debaty narodowe na temat sprawstwa i bycia ofiarą podczas II wojny światowej
i Holokaustu nadal wpływają na politykę
i społeczeństwo w krajach takich jak Niemcy
i Polska5.
Niniejsza analiza dotyczy fachowców
z zakresu biznesu i ich zawodowego współudziału w Holokauście i obejmuje trzy dekady filmu, reprezentowane przez trzy filmy wypuszczone w latach 1993–2023. Dlaczego filmy z tego okresu? Jak omawialiśmy podczas naszej podróży FASPE, znaczna część okresu powojennego była definiowana przez zbiorową, celową ignorancję i dopiero
w latach 80. XX wieku, wraz z ruchem „Dig Where you Stand” („Kop tam, gdzie stoisz”)
i innymi ruchami, w dużej mierze prowadzonymi przez studentów i młodzież, występki nazistowskie stały się centrum uwagi. W tym samym czasie Historikerstreit6 („spór historyków”) wysunął na pierwszy plan w świadomości narodowej debatę na temat niemieckiej odpowiedzialności za Holokaust7. Podobnie Vergangenheitsbewältigung („walka o przezwyciężenie przeszłości”) rozgorzała
w latach poprzedzających i następujących po zjednoczeniu Niemiec8. Tak więc lata 90. XX wieku to pierwsza współczesna dekada zbiorowej oceny, w której ludzie Zachodu zaczęli oswajać się z Holokaustem i jego związkiem z misją nazistowską i szerzej II wojną światową.
Fachowiec bohaterem: Lista Schindlera
Nie sposób rozpocząć analizy filmowej perspektywy zawodowego współudziału
w Holokauście od jakiegokolwiek innego filmu niż przebój Stevena Spielberga z 1993 roku pt. Lista Schindlera.
Film rozpoczyna się kiduszem, podczas którego świece wypalają się do ogarków. Akcja ma miejsce w Polsce w 1939 roku. Podczas gdy Żydzi gromadzą się na placu miejskim, a ich imiona zapisywane są na maszynach do pisania przez nazistowskich urzędników, obserwujemy mężczyznę ubierającego się w eleganckie ubrania, przypinającego sobie znaczek ze swastyką
i udającego się do eleganckiego klubu. Jego prezencja i zachowanie wyraźnie różnią się od zachowania jego nazistowskich kolegów
16
30 LAT FILMOWEGO WYOBRAŻENIA BIZNESU, PRZEMYSŁU
I PROFESJONALIZMU W CZASIE HOLOKAUSTU
1. Saving Private Ryan, Pearl Harbor, and Dunkirk. The other three are Wonder Woman, American Sniper, and Gone with the Wind. Internet Movie Database (IMDb), 2024.
2. “Top Grossing Director at the Worldwide Box Office”, The Numbers, Nash Information Services, 2024.
3. All Quiet on the Western Front (1930), The Best Years of Our Lives (1946), The Bridge on the River Kwai (1957), The Sound of Music (1965), Patton (1970), Schindler's List (1993), and Saving Private Ryan (1998).
4. “What is left of the Hilberg’s Triad ‘Perpetrators-Victims-Bystanders’?” Jewish Historical Institute, 25 kwietnia 2013.
5. Omówiono to szczegółowo w Berlinie i Krakowie podczas konferencji FASPE, a także w niedawnych artykułach, takich jak artykuł Tobiasa Bucka, “The fight for Germany’s ‘memory culture’”, Financial Times, 9 marca 2024.