-VI-
W Archiwum Narodowym w Brukseli znajdują się listy z nazwiskami deportowanych z koszar Dossin; na ścianie wiszą zdjęcia 25 836 deportowanych. Jest zdjęcie Goldy, jednak nie ma zdjęcia Madrich; żadne zdjęcie nie zostało jej zrobione12. Nigdy nie poznamy jej twarzy, koloru włosów i oczu ani uśmiechu.
-VII-
Dziś w miejscu, gdzie urodziła się Madrich Berliner Luftig, znajduje się pomnik. Jest to Stolperstein13. Pomnik ma wymiary 10 cm x 10 cm. Obserwacja tej sześciennej, mosiężnej powierzchni skłania do refleksji. Imię dziewczyny, daty, nazwy Auschwitz
i Birkenau – wszystko to zlewa się
w pożogę. Ten napis na chodniku ulicy jest szokujący. Pewnej nocy znaleźliśmy tam małą, proporcjonalną, kolorową planszę do gry w klasy, narysowaną z dbałością i delikatnością jako przedłużenie Stolperstein. Domyślamy się, że nie została stworzona do zabawy, ale była kruchym i bezbronnym ćwiczeniem pamięci, które deszcz by zmył, gdyby nie te drżące słowa. To było jak obserwowanie małego żółtego kwiatka rosnącego obok baraków w Auschwitz i Birkenau albo na ostatnich metrach torów kolejowych, które prowadziły
z Warszawy i zatrzymywały się na przerażającym peronie nazistowskiego obozu w Treblince. Na naszych oczach rozgrywało się kolosalne i nieświadome ćwiczenie pamięci. Ta niewinność wciąż rozbija nasze dusze, a słowa wciąż powoli powracają z ciszy. Obraz wciąż kształtuje się w naszych umysłach jako bardzo złożony plan14. Obraz grozy. Obraz obozów stworzonych przez nazistowskie Niemcy. Mały pomnik Madrich kryje w sobie ogromny teren
i otchłań milionów pomordowanych. Oraz ich prochy.
-VIII-
Cytat otwierający artykuł poprzedzony jest zwrotem „Pod tym względem”. Cywiński nawiązuje w ten sposób do dzieciństwa i do osób urodzonych
w obozach15. Jak zapisano w Księdze Pamięci, Madrich Berliner Luftig była dziewczynką, której odebrano życie, gdy miała cztery lata. Pewnego dnia refleksja nad Auschwitz stanie się wyraźnym żądaniem prawa do życia, które, jak zawsze powtarza Edith Eger, jest największym darem, jaki można sobie wyobrazić.
28
13 Stolperstein
14
15