17
Tematyka sportu i sportowców w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym
i zagłady wzbudziła od początku duże zainteresowanie nie tylko wśród odwiedzających, ale także w mediach
i instytucjach kultury. Na podstawie wystawy powstały publikacje prasowe oraz filmy dokumentalne, a Muzeum – widząc tak duże zainteresowanie tym aspektem historii obozu – podjęło decyzję o stworzeniu również wersji objazdowej ekspozycji
w językach polskim i angielskim, tak by można ją było zaprezentować w wielu miejscach (więcej informacji na ten temat znajduje się na stronie internetowej).
Impulsem do rozpoczęcia współpracy
z Kazerne Dossin była wizyta jej dyrektora generalnego, Tomasa Bauma, w Miejscu Pamięci Auschwitz w listopadzie 2021 roku. Ekpozycja wywarła na nim ogromne wrażenie. Dyrektor zwrócił uwagę na aktualność poruszanych tematów, szczególnie w kontekście zaangażowania jego instytucji w projekty przeciwdziałające rasizmowi i antysemityzmowi w sporcie. Wówczas zrodził się pomysł adaptacji ekspozycji dla belgijskiej publiczności.
W ramach współpracy przygotowano niderlandzko- i francuskojęzyczną wersję wystawy, dostosowaną do przestrzeni ekspozycyjnej Kazerne Dossin. Oryginalny scenariusz autorstwa kuratorki Renaty Koszyk musiał zostać skrócony, by zachować optymalne rozmieszczenie narracji
i materiału ikonograficznego w przestrzeni wystawienniczej. Ekspozycja została wzbogacona o wątki dotyczące sportowców żydowskiego pochodzenia deportowanych
z okupowanej Belgii do KL Auschwitz, w tym Salomona (Sama) Meljado, Simona Borisewitza i Sally’ego Wijnschenka.
Nowym elementem wystawy jest również replika obozowych szachów, składających się z 35 kartoników z ręcznie narysowanymi figurami szachowymi, odnalezionych
w marcu 2024 roku, w bloku nr 8 na terenie byłego obozu Auschwitz I, podczas prac związanych z przygotowaniem Nowej Wystawy Głównej.
W uroczystym otwarciu wystawy w marcu 2025 r. uczestniczyła wnuczka Salomona „Sama” Meljado – belgijskiego piłkarza, który zginął w Auschwitz – oraz Katarzyna Czortek, wnuczka Antoniego Czortka, wielokrotnego mistrza Polski w boksie
i reprezentanta kraju, m.in. na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. Dzięki niej na wystawie znalazł się medal zdobyty przez jej dziadka podczas meczu bokserskiego Polska – Niemcy w 1938 roku.
W wydarzeniu uczestniczyła również kuratorka wystawy, Renata Koszyk. – Możliwość zaprezentowania wystawy
w Belgii jest dla mnie niezwykłym wyróżnieniem. Uznanie, jakim została obdarzona przez Kazerne Dossin, to dla mnie ogromny zaszczyt. Otrzymuję wiele wiadomości, także od rodzin sportowców. Te kontakty poszerzają moją wiedzę i pomagają w przygotowywaniu publikacji, nad którą obecnie pracuję. Na każdym etapie czułam ogromne wsparcie ze strony PMA-B, za co jestem niezmiernie wdzięczna – podkreśliła.
Wystawa oddaje paradoksy sportu
w Auschwitz: pokazuje sport jako narzędzie przemocy, ale także formę psychicznego
i fizycznego oporu, przestrzeń zachowania godności i człowieczeństwa. Z jednej strony więźniowie byli zmuszani brutalnie do wielogodzinnych, wyczerpujących ćwiczeń,
z drugiej sami uprawiali aktywność fizyczną, organizując nieformalne mecze piłkarskie czy zawody bokserskie, które niosły chwilę wytchnienia i namiastkę normalności.
Za projekt graficzny wystawy odpowiadała Aleksandra Mausolf. Choć sport kojarzony jest z wesołymi, barwnymi grafikami, motywem przewodnim wystawy są linie – symbolizujące zarówno ruch, jak i zniewolenie. Kolorystyka bazuje na ciemnoniebieskich i szarych tonach, nawiązujących do więźniarskich pasiaków,
a poszczególne segmenty tematyczne inspirowane są barwami olimpijskimi. Celowo zastosowano też graficzne zabiegi, takie jak wykreślenia i zniekształcenia tekstów, mające wywołać u widza poczucie niepokoju
i dysonansu, jakim był sport, który rozgrywał się w bliskości cierpienia, upokorzenia
i wszechobecnej śmierci – w cieniu zagłady, jak zatytułowany został ostatni rozdział wystawy.
Wystawę w Kazerne Dossin można oglądać do 10 grudnia 2025 roku. To wyjątkowa okazja, by spojrzeć na egzystencję więźniów obozu
z innej perspektywy – przez pryzmat potrzeby przetrwania, wspólnoty i nadziei, nawet
w miejscu, które wydawało się tego całkowicie pozbawione.