PRACA MUSI BYĆ KONTYNUOWANA:
25 LAT DEKLARACJI SZTOKHOLMSKIEJ
IHRA
26 stycznia 2000 roku przedstawiciele prawie 50 rządów zebrali się w Sztokholmie, aby wspólnie przeżyć decydujący moment w międzynarodowej pamięci o Holokauście. Ocaleni zasiedli obok naukowców oraz głów państw i rządów – świadkowie historii obok tych, którym powierzono zadanie jej zachowania.
Międzynarodowe Forum Sztokholmskie na temat Holokaustu było pierwszą znaczącą międzynarodową konferencją nowego tysiąclecia – i jedną z pierwszych, która eliminowała lukę między wiedzą akademicką a decyzjami politycznymi. Po raz pierwszy rządy – niezależnie od swojej przeszłości – uznały swoją wspólną odpowiedzialność za to, by zapewnić, że pamięć o Holokauście pozostanie zarówno priorytetem politycznym, jak i moralnym.
Przywódcy, którzy się tam zebrali, zrozumieli, że pamięć nie jest samowystarczalna; musi być aktywnie propagowana. Dwadzieścia pięć lat później spoglądamy wstecz na Forum, aby zrozumieć nie tylko to, co udało się osiągnąć, ale także to, co pozostaje na szali. Zobowiązania podjęte w Sztokholmie nigdy nie miały być ostatnim słowem – oznaczały początek długoterminowego wysiłku.
Praca dopiero się rozpoczęła.
Wezwanie do działania
Dla byłego premiera Szwecji Görana Perssona Forum było ukoronowaniem jego osobistego rozliczenia. Jego wezwanie do działania wybrzmiało wiele lat wcześniej. Wizyta w byłym obozie koncentracyjnym Neuengamme, niedaleko Hamburga, głęboko zaniepokoiła Perssona. Kiedy spacerował po miejscu pracy przymusowej, masowego cierpienia i systematycznego okrucieństwa, Persson stanął w obliczu skali zbrodni nazistowskich – i odpowiedzialności za ich upamiętnienie. W tym samym czasie narastał ekstremizm skrajnej prawicy – młodzi mężczyźni maszerowali w brązowych koszulach, a ich okrzyki niepokojąco przypominały erę nazistowską. Jednak ostateczny sygnał ostrzegawczy pojawił się bliżej domu w 1997 roku, kiedy badanie przeprowadzone w Szwecji wykazało, że wielu uczniów wątpiło, że Holokaust w ogóle miał miejsce.
Zdeterminowany do działania Persson zainicjował ‘Żywą historię’ (Levande Historia), kampanię edukacyjną, w ramach której do szwedzkich gospodarstw domowych rozprowadzono ponad 1,3 miliona egzemplarzy książki Tell Ye Your Children (Powiedzcie swoim dzieciom). Szybko jednak zdał sobie sprawę, że sama edukacja nie wystarczy – upamiętnienie Holokaustu musiało być międzynarodowym, politycznym zobowiązaniem.
W kwietniu 1998 roku Persson napisał do prezydenta USA Billa Clintona i premiera Wielkiej Brytanii Tony’ego Blaira, wzywając ich do przyłączenia się do niego w globalnym wysiłku na rzecz wzmocnienia edukacji
o Holokauście. Zgodzili się, zapoczątkowując to, co miało stać się Sztokholmskim Międzynarodowym Forum na temat Holokaustu.
Wyznaczenie kursu
W maju 1998 roku przedstawiciele Szwecji, Wielkiej Brytanii i USA spotkali się w Sztokholmie, aby położyć podwaliny pod Forum i pod to, co później stało się Międzynarodowym Sojuszem na rzecz Pamięci o Holokauście (IHRA).
Jedną z kluczowych postaci kształtujących tę inicjatywę był nieżyjący już historyk prof. Yehuda Bauer, który miał zostać intelektualnym architektem Deklaracji Sztokholmskiej. Kiedy Zespół ds. Międzynarodowej Współpracy
w Dziedzinie Edukacji, Pamięci i Badań nad Holokaustem (ITF) – poprzednik IHRA – odbył swoje pierwsze spotkanie w czerwcu 1998 roku, dołączyły do niego Niemcy, Izrael i Polska.
W grudniu tego roku, na konferencji
w Waszyngtonie na temat mienia żydowskiego skradzionego podczas Holokaustu, kraje te podjęły decydujący krok, wydając wspólną deklarację, która potwierdziła pilną potrzebę edukacji, pamięci i badań nad Holokaustem.
„Edukacja, pamięć i badania o Holokauście wzmacniają zdolność ludzkości do przyswajania i wyciągania wniosków
z mrocznych lekcji przeszłości, dzięki czemu możemy upewnić się, że podobne okropności nigdy więcej się nie powtórzą”.
W ten sposób przygotowano fundamenty dla Forum Sztokholmskiego.
Niosąc świadectwo
W styczniu 2000 roku światowi przywódcy –
w tym 23 głowy państw lub rządów i 14 wicepremierów lub ministrów – zebrali się
w Sztokholmie nie tylko po to, aby uznać przeszłość, ale także zobowiązać się do tego, by dbać o to, jak będzie ona zapamiętana. Wśród obecnych był nieżyjący już Elie Wiesel, ocalały z Holokaustu i laureat Nagrody Nobla. Jego słowa wisiały w powietrzu długo po tym, jak je wypowiedział: „Nieprzekazanie doświadczenia oznacza jego zdradę”.
„Nieprzekazanie doświadczenia oznacza jego zdradę”
Po drugiej stronie pomieszczenia znajdowała się inna osoba, która rozumiała ciężar tej odpowiedzialności: Hannah Lessing. Jako
Niniejsza refleksja dotyczy Deklaracji Sztokholmskiej z 2000 roku, której zasady ukształtowały edukację, badania i pamięć o Holokauście na całym świecie. Podczas gdy praca IHRA od tego czasu rozszerzyła się o nowe obszary zainteresowania
i narzędzia, Deklaracja pozostaje dokumentem fundamentalnym w budowaniu międzynarodowego zaangażowania.
16