– Astronomowie zapewniają, że takich układów słonecznych – galaktyk – jak nasza – są tryliony w kosmosie. Nasz globus to tylko pyłek we wszechświecie. Czy to nie absurd, aby mieszkańców na tym pyłku dzielić na tysiące różniących się ugrupowań, często wrogich wobec siebie? Co roku odbywają się w parlamentach długie dyskusje o ograniczeniu wydatków w budżecie. Wielkie sumy przeznacza się na zbrojenia. Pokojowe współżycie narodów nie kosztowałoby grosza. Ile by to można było dobrego stworzyć za te wydatki – powiedział.
– Pragnę podziękować i wyrazić moje uznanie kierownictwu oraz wszystkim współpracownikom Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau za ich niestrudzoną działalność, mającą na celu zachowanie pamięci o ofiarach nazistowskiej ideologii oraz zwalczanie uprzedzeń i wrogości wobec innych. Dopuścić, aby pamięć o milionach niewinnych ofiar uległa zapomnieniu, byłoby równoznaczne z ich wtórnym pozbawieniem życia – podkreślił.
Podczas 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz głos zabrał także Ronald S. Lauder, który przemawiał w imieniu darczyńców wspierających Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz. Rozpoczął on swoje wystąpienie od przypomnienia słów Ocalałego Romana Kenta z 70. rocznicy wyzwolenia, który powiedział wówczas: „Nie chcemy, by nasza przeszłość była przyszłością naszych dzieci”.
– Słowa Romana Kenta wciąż brzmią w naszych uszach. Dziś wszyscy przywódcy świata, zwykli obywatele, Żydzi, nie Żydzi, starzy i młodzi, złóżmy uroczyste przyrzeczenie, że zatrzymamy to, zanim będzie za późno. Musimy wymusić, dopilnować, by w żadnym z waszych krajów nie było miejsca na nienawiść do Żydów czy do kogokolwiek innego – powiedział.
– Pamiętajcie. Tutaj ginęli nie tylko Żydzi, praktycznie każdy premier, prezydent czy król obecny tutaj dzisiaj stracił miliony swoich rodaków w tej wojnie, by pokonać tę nienawiść 80 lat temu. Miliony młodych ludzi oddały swoje życie, by komory gazowe wyłączyć na zawsze. To oznacza, że miliony młodych ludzi płci obojga nigdy nie dano szansy cieszyć się życiem, zakochać się, założyć rodzinę, pracować na rzecz dobra, patrzeć, jak dorastają ich dzieci. Oddali wszystko, abyśmy mogli żyć w wolnym i bezpiecznym świecie – mówił Ronald S. Lauder.
– Możemy opuścić to miejsce i wrócić do siebie, do 50 różnych krajów i uznać, że to przecież nie jest nasz problem. A możemy wyjść stąd zjednoczeni w determinacji, by powstrzymać tę nienawiść jednocześnie w dążeniu do wskazania naszym młodym właściwej drogi, zjednoczeni tak, abyśmy byli jedno – podkreślił.
Wszystkim zebranym za ich obecność w tym szczególnym dniu dziękował dyrektor Miejsca Pamięci Auschwitz dr Piotr M.A. Cywiński, który swoje wystąpienie poświęcił znaczeniu pamięci: – Pamięć jest polifoniczna. Dzieli i łączy pokolenia. Jak i mnie samego, w moim doświadczeniu, zarówno podzieliła i połączyła. I stoję tutaj od osiemnastu lat. Poniekąd podzielony i połączony. Uczymy historii. To nie jest to samo, co uczenie pamięci. Historia to znajomość faktów, pamięć to ich świadomość, właśnie tak potrzebna dziś. Historia nie tworzy traumy, natomiast pamięć – może. Pamięć jest kluczem dla dzisiejszego świata i projektowania przyszłego. A tymczasem nadal uczymy tylko historii, a nie pamięci. Nasze programy edukacji muszą ulec zmianie. Muszą. Gdyż pamięć nie jest kwestią kultury. Jest kwestią tożsamości.
– Stoimy tu z ludźmi odpowiedzialnymi za dzisiejszy świat. Jak wy, urodziłem się po wojnie, jak wy, nie pamiętam tamtych czasów, jak wy, wsłuchiwałem się w opowieści Ocalałych. Ale co dziś robię? A co zaniedbuję? Jakie decyzje podejmuję dziś? I czy są one podejmowane na podłożu pamięci? – dodał dyrektor Cywiński.
– No i wy, Drodzy. Ocalali. Kochani. Przybyliście tu. Nasza pamięć jest tak bardzo owocem Waszych przeżyć. Owocem Waszego życia. Nie ma słów, Drodzy, jak za to Wam dziękować. Ale co mamy z tym dziś zrobić? Jeśli dziś, Przyjacielu, nie wiesz co zrobić… Jeśli dziś czujesz się bezsilny… Jeśli dziś nie dajesz już rady… To znaczy, że doszedłeś do granicy. Ale jeśli tak, to wiedz, że granice są tylko w wyobraźni. Zawsze możesz więcej. Zrób więc zatem coś dobrego, tak, jak potrafisz najlepiej. Zrób to dla innych, a zobaczysz, że zrobiłeś to też dla Ciebie. Zrób to na skalę Twoich możliwości. Ale zrób. Wyzdrowiejesz z bezsilności, z apatii. Zrób. Zacznij. Ale zawsze: pamiętaj. Niech wreszcie Twoja pamięć zacznie żyć. Dzisiaj – podkreślił.
Po wystąpieniach rabini i duchowni różnych wyznań chrześcijańskich modlili się, odmawiając Kadisz oraz Psalm 42, a na zakończenie obchodów Ocalali, a także szefowie delegacji państwowych złożyli znicze przed historycznym wagonem towarowym, który ustawiony został przed bramą główną byłego obozu Auschwitz II-Birkenau.
Między wystąpieniami zabrzmiały utwory czterech kompozytorów deportowanych do Auschwitz. Żydzi: niemiecki Simon James i czeski Gideon Klein, nie przeżyli. Dwaj pozostali ocaleli; zmarli wiele lat po wojnie. To Polak Józef Kropiński i polski Żyd Szymon Laks. Ich kompozycje wykonał kwartet klarnetowy w składzie: Grzegorz Tobis, Piotr Wybraniec, Waldemar Żarów i Tomasz Żymła.
Jeszcze przed oficjalnymi obchodami, rankiem 27 stycznia 2025 r., grupa Ocalałych Auschwitz razem z Prezydentem RP oraz dyrektorem Muzeum złożyli wieńce przy Ścianie Śmierci w byłym obozie Auschwitz I.
W dniu obchodów Telewizja Polska i Muzeum Auschwitz zrealizowały także międzynarodowe studio telewizyjne. Jego gośćmi było dwóch Ocalałych oraz wiele osobistości reprezentujących nie tylko instytucje związane z tematyką historii Auschwitz i Holokaustu, ale także wielu gości ze świata kultury, korporacji, mediów i polityki.
W dniu obchodów, krótkie wizyty w Miejscu Pamięci i Muzeum Auschwitz odbyli Król Zjednoczonego Królestwa Karol III, Prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier i Kanclerz Olaf Scholz, Prezydent Francji oraz Prezydent Szwajcarii Karin Keller-Sutter, natomiast 26 stycznia tereny byłego obozu odwiedziła Prezydent Mołdawii Maja Sandu.
Do momentu wyzwolenia terenów obozowych przez żołnierzy Armii Czerwonej, niemieccy naziści zamordowali w Auschwitz ok. 1,1 mln osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, radzieckich jeńców wojennych oraz ludzi innych narodowości. Dziś dla świata Auschwitz jest symbolem Zagłady i okrucieństw II wojny światowej. W 2005 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliła dzień 27 stycznia Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
8