dotyczących bunkra. Nie są one jednak prowadzone w miejscu, gdzie zmarli bojownicy getta. Archeolodzy odkryli ściany i elementy konstrukcyjne bunkra, jak również dotarli do wielu przedmiotów.
– Prace te są niezwykle istotne, ponieważ to pierwsze wykopaliska archeologiczne prowadzone od końca wojny na terenie, gdzie znajdowało się dowództwo Żydowskiej Organizacji Bojowej – Konik powiedział JHE. Dodał także, iż badacze podejmowali próby „zweryfikowania informacji na temat „bunkra” Mordechaja Anielewicza oraz jego towarzyszy pochodzących ze wspomnień oraz świadectw”.
Podkreślił także, iż prace nie są prowadzone w centralnej części bunkra, ponieważ „to grób, a my w grobie nie kopiemy”, lecz raczej na jego obrzeżach, gdzie „prawdopodobne jest odkrycie jednego z sześciu wyjść”.
Michael Schudrich, naczelny rabin Polski, został poinformowany o prowadzonych pracach, a Konik powiedział, że
w przypadku odkrycia ludzkich szczątków prace zostaną wstrzymane. Jak powiedział Konik, badania „umożliwiają zweryfikowanie oraz,
z drugiej [strony], uzupełnienie obrazu życia członków warszawskiej społeczności żydowskiej, znanego do tej pory ze zdjęć, filmów oraz źródeł pisanych”.
Na przykład, jak powiedział JHE, niektóre z odkryć, w tym modlitewniki oraz pozostałości po spalonej bibliotece, wskazywały, iż „w tych budynkach kwitło życie religijne”.
– Odkryto Talmud, modlitewnik (Sidur) oraz powieść w języku polskim – powiedział Konik. Wydaje się, że wszystkie razem stały na jednej półce.
Odkrycie to doskonale ilustruje życie wielu żydowskich rodzin w Warszawie.
Z jednej strony wiara w tradycje przodków, a z drugiej otwartość na polską kulturę oraz życie w tym kraju. Przedmioty codziennego użytku oraz fragmenty zdobień budynków same
w sobie świadczą o tym, iż miejsca te, wybudowane w drugiej połowie XIX wieku, dobrze prosperowały i były stopniowo odnawiane. Uderza skala zniszczeń wojennych oraz osobiste przedmioty mieszkańców tych miejsc, stanowiące świadectwo tragedii, jaka miała miejsce.
Konik powiedział, iż dotychczasowe znaleziska „potwierdzają i uzupełniają” raporty dotyczące codziennego życia w getcie odnalezione w tak zwanym Archiwum Ringelbluma. Archiwum to zostało utworzone w listopadzie 1940 roku przez historyka dr Emanuela Ringelbluma oraz organizację podziemną Oneg Shabbat. Jego celem było zebranie szczegółowej oraz obszernej dokumentacji przedstawiającej losy Żydów w czasie niemieckiej okupacji
Materiały wchodzące w skład Archiwum ukryto w trzech paczkach (ostatnią z nich schowano na dzień przed wybuchem powstania w getcie). Dwie zostały odnalezione. Żydowski Instytut Historyczny opisuje Archiwum następująco:
Zebrane materiały, w liczbie około 35 000 dokumentów, są zasadniczo wyjątkowe w skali świata. Często stanowią ostatnie świadectwo życia, cierpienia oraz śmierci zarówno pojedynczych osób, jak i całych społeczności tworzących miasta i miasteczka rozsiane po całym kraju. To bezcenne źródło informacji dla badań nad Holokaustem.
Prace wykopaliskowe prowadzone tego lata stanowią dalszy ciąg nieinwazyjnych badań przeprowadzonych w lipcu 2021 przy użyciu takich narzędzi geonaukowych, jak radar podziemny oraz wykrywacze metalu. W ich trakcie doszło do odkrycia „anomalii”, w związku z czym przeprowadzono fizyczne wykopaliska w październiku 2021 w Parku Krasińskich znajdującym się na terenie dawnego getta. Okazało się, że wspomnianą anomalią była metalowa belka.
Obejrzyj film Muzeum getta poświęcony Bunkrowi: