OSTATNIE DEPORTACJE
PODCZAS HOLOKAUSTU
WYSTAWA ONLINE
Podążając za wytycznymi „Ostatecznego Rozwiązania”, Niemcy oraz ich poplecznicy zmusili miliony Żydów do opuszczenia swoich domów i deportowali ich na śmierć. Drobiazgowo zaplanowana operacja stała się wydarzeniem historycznym, wskutek którego całe historycznie ugruntowane społeczności żydowskie zniknęły z okupowanych przez Niemcy terenów. Wielu Żydów zesłano wprost do centrów zagłady, podczas gdy innych najpierw zamknięto w gettach oraz obozach przejściowych. W ten sposób bydlęce wagony kolejowe, główne nazistowskie narzędzie deportacji, stały się jednym z najbardziej charakterystycznych symboli Holokaustu. Kolej, pierwotnie symbol postępu, globalizacji oraz myśli technologicznej w XIX i XX wieku, stała się symbolem zejścia ludzkich wartości w otchłań hurtowego masowego mordu zakrojonego na niespotykaną nigdy wcześniej skalę.
Już przed latem 1944 roku upadek nazistowskich Niemiec wydawał się nieunikniony. Mimo że armia niemiecka ponosiła porażkę za porażką, machina eksterminacji wciąż pracowała na pełnych obrotach. Choć niektóre części Europy zostały już wyzwolone, na terenach pozostających pod wpływem Niemiec wciąż miały miejsce deportacje Żydów. Prezentowana wystawa przedstawia historię tych Żydów, których deportacje dotknęły w ostatnich miesiącach wojny – od czerwca 1944 do kwietnia 1945. Ładowano ich do wagonów towarowych, a następnie deportowano do Auschwitz oraz obozów na terenie Niemiec, czasem na kilka dni przed dotarciem tam wojsk wyzwoleńczych.
Historie opowiadane są w oparciu o materiały pochodzące z Archiwów Instytutu Yad Vashem oraz różnego rodzaju zbiory: dokumenty osobiste, świadectwa, zdjęcia, prace artystyczne, tzw. Strony Świadectwa (Pages of Testimony), dzienniki itp. Szczegóły deportacji oraz ich trasy przedstawiono w ramach internetowego projektu badawczego Instytutu Yad Vashem "Transports to Extinction" (Transporty zagłady).
Jedna z opowiedzianych historii to losy rodziny Benkel z Łodzi.
30 sierpnia 1944 roku z getta w Litzmannstadt wyruszył pociąg w kierunku Auschwitz. Wśród pasażerów znalazł się również Haim Rumkowski, przewodniczący Judenratu wraz z rodziną oraz niektórymi członkami starszyzny getta. W pociągu jechał także Avraham Benkel oraz jego czternastoletni syn.
W 1928 roku Hinda Hillman i Avraham Benkel pobrali się w Turku w Polsce. Po ślubie przeprowadzili się do Łodzi. Avraham wiódł dostatnie życie pracując w branży tekstylnej, wspierając swoją owdowiałą matkę oraz braci i siostry, którzy pozostali w Turku. Shmuel, syn Hindy i Avrahama, urodził się w 1930 roku, a dwa lata później na świat przyszedł jeszcze jeden chłopiec, Israel-Meir. 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę, a miasto Łódź zostało zajęte około tydzień później. W 1940 roku na jego terenie utworzono getto. Rodzina Benkel opuściła swój dom i przeniosła się do pokoju w getcie, gdzie Avraham zarządzał zakładem futrzarskim działającym na potrzeby armii niemieckiej. Hinda zachorowała i zmarła w getcie w 1942 roku. Dwa miesiące później dziesięcioletni Israel-Meir został pojmany w trakcie "Sperre" Aktion. W tym samym czasie Avraham stał w kolejce po ziemniaki.
Avraham i Shmuel znaleźli się wraz z Rumkowskim w ostatnim pociągu zmierzającym do Auschwitz.
Avraham nastepująco opisał przyjazd do Auschwitz
Byłem z Rumkowskim w tym samym pociągu i mój syn był ze mną. Niemcy zwrócili się do nas i powiedzieli, że Niemczech też otworzą zakład futrzarski i że będziemy w nim pracować tak samo, jak tu. Później okazało się, że nie było to prawdą i że wieźli nas do Auschwitz, nie do Niemiec… Gdy tylko dojechaliśmy do Auschwitz usłyszeliśmy od Żydów wyładowujących nas z wagonów, że tutaj ludzi wysyła się do krematoriów. Ci, którzy wciąż byli w stanie pracować mieli jakąś szansę na przeżycie, ale ci, którzy nie mogli pracować, albo dzieci, ich czekała śmierć… rozdzielono mnie z synem… Widziałem, jak stał po drugiej stronie i machał do mnie. Odmachałem. Już nigdy więcej go nie zobaczyłem.
Rumkowski stał po tej samej stronie, co ja. Podszedł do Niemca i pokazał mu kartkę, którą trzymał w dłoni. List, który dostał od Biebowa. Niemiec przykazał mu usiąść z boku… Za Rumkowskim stała jego żona, jej rodzice, bracia i bratowe, powiedzieli im, żeby usiedli z boku… Zabrali nas do miejsca, którym zarządzał Moshe Hassid, jeden z łódzkich typów spod ciemnej gwiazdy… Powiedział nam, że naszego Rumkowskiego już zabrali do krematorium.
Po kilku tygodniach spędzonych w Auschwitz-Birkenau na kwarantannie Avraham został przetransportowany do obozu pracy Kaltwasser na Dolnym Śląsku. Stamtąd przebył drogę przez kilka różnych obozów, aż w końcu doczekał wyzwolenia przez Armię Czerwoną 7 maja 1945 w Theresienstadt.
Transporty zagłady: deportacje Żydów podczas Holokaustu to główny temat Dnia Pamięci Ofiar Holokaustu w 2022 roku. Losom ostatnich deportowanych poświęcona jest nowa lekcja online stworzona przez Instytut Yad Vashem.
Yad Vashem