80. ROCZNICA
ROZPOCZĘCIA AKCJI „REINHARDT”.
CEREMONIA W BEŁŻCU
– Zgromadziliśmy się w miejscu, które 80 lat temu, w ciągu zaledwie 10 miesięcy, od marca do grudnia 1942 roku, zostało przekształcone w trzecie co do wielkości cmentarzysko Holokaustu w Europie.
SS-Sonderkommando Belzec był pierwszym obozem zagłady uruchomionym i działającym w ramach „Einsatz Reinhardt”, jak brzmiał kryptonim realizowanej przez niemieckich i austriackich nazistów masowej eksterminacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zamordowano w nim około 435 tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci. Byli to głównie Żydzi z południowo-wschodniej Polski, przedwojennych województw: lubelskiego, krakowskiego, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego. Końca wojny doczekało tylko dwóch więźniów.
Pięć lat temu, podczas ceremonii dla uczczenia pamięci ofiar obozu zagłady w Bełżcu, która, podobnie jak dzisiejsze wydarzenie, inaugurowała ogólnopolskie obchody rocznicy akcji „Reinhardt”, powiedziałem coś, co chciałbym na koniec powtórzyć: Jesteśmy tutaj wspólnie, by pokazać, że pamiętamy, ale również, by zmierzyć się z tą tragedią. W rzeczywistości musimy zmierzyć się z niewyobrażalnym. Zadanie to nie jest łatwe, ale konieczne, bo tylko wówczas pamięć o ofiarach Zagłady nie będzie tylko rytuałem, ale wypełni się treścią, która dla każdego z nas może mieć znaczenie normatywne. Może być elementem kształtującym naszą tożsamość, wrażliwość i odpowiedzialność. Na tym bowiem polega sens tego, co nazywamy empatycznym wspominaniem lub pracą nad pamięcią.
Chyląc dzisiaj czoła przed pomordowanymi, jestem przekonany, że pamięć o masowej eksterminacji Żydów dokonanej przez Niemiecką Rzeszą w latach II wojny światowej długo jeszcze będzie fundamentem Europy. Dlatego wierzę, że wypowiedziane wówczas słowa nadal są aktualne. Ale chyba wszyscy mamy świadomość, że w obecnej sytuacji „tożsamość, wrażliwość i odpowiedzialność” nabierają nowych znaczeń, które stawiają nas przed niezwykle trudnymi wyzwaniami. Bo dzisiaj jest inaczej. Jest wojna. Rosyjscy najeźdźcy zabijają ukraińskich cywilów i równają z ziemią ich domy. A Ukraina jest 17 km stąd – mowil dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku Tomasz Kranz.
W uroczystościach upamiętniających organizowanych przez Instytut Pamięci Narodowej i Państwowe Muzeum na Majdanku wzięli udział przedstawiciele rządu, korpusów dyplomatycznych, władz wojewódzkich, administracji samorządowej oraz licznych organizacji i instytucji związanych z upamiętnieniem ofiar II wojny światowej. W trakcie ceremonii modlili się przedstawiciele kościołów i związków wyznaniowych, w tym naczelny rabin Polski Michael Schudrich. Odczytano też relacje ocalałych z obozu w Bełżcu i świadków jego funkcjonowania.
W liście skierowanym do uczestników uroczystości prezydent Andrzej Duda zaznaczył, że „Pamięć o Zagładzie Żydów trwa i jest przestrogą dla każdej kolejnej generacji. Ostrzega nas przed tym, do czego prowadzi totalitarna władza, oparta na imperialnej ideologii i rasistowskiej pogardzie dla innych narodów. Czcimy ofiary Holocaustu i dokładamy wszelkich starań, by ci, których bestialsko zabito, spoczywali w godnych i otoczonych szacunkiem miejscach […]. Tocząca się obecnie wojna przypomina nam, że pamięć o ofiarach Aktion Reinhardt jest ostrzeżeniem dla nas, współczesnych. Musimy skutecznie zapobiegać imperialnym zakusom, piętnować podżeganie do nienawiści, stanowczo reagować na wszelkie przejawy wrogości i agresji. Wierzę, że wolnemu światu nie zabraknie do tego siły i konsekwencji. Zobowiązuje nas do tego pamięć o zgładzonych żydowskich współobywatelach i bliźnich.”
List do zgromadzonych wystosował także premier Mateusz Morawiecki. Podkreślił w nim, że „uroczystość stanowi hołd dla pomordowanych tu w Bełżcu między marcem a grudniem 1942 roku. Hołd, który składamy wszystkim ofiarom akcji „Reinhardt” – tej haniebnej realizacji zbrodniczej idei zagłady europejskich Żydów. Tym samym pragniemy dać wyraz naszej nieprzemijającej pamięci o ofiarach zbrodni Holokaustu. Zbrodni, która stanowi dla ludzkości zawsze aktualne ostrzeżenie, do czego prowadzi ideologia przekonująca, że rasa czy przynależność narodowa innych ludzi zaprzecza ich człowieczeństwu.”
Uroczystości były pierwszym punktem ogólnopolskich obchodów 80. rocznicy akcji „Reinhardt” współorganizowanych przez Państwowe Muzeum na Majdanku. Zaplanowane w ich ramach wydarzenia potrwają od marca 2022 do listopada 2023 roku.
80 lat temu do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu skierowano pierwsze transporty Żydów deportowanych z getta we Lwowie i Lublinie. Deportacje te stanowiły początek akcji „Reinhardt”. W jej toku, od marca 1942 do listopada 1943 roku, Niemcy zamordowali łącznie około dwa miliony Żydów. Ofiary tej ludobójczej operacji upamiętniliśmy 15 marca w Muzeum i Miejscu Pamięci w Bełżcu.
Państwowe Muzeum na Majdanku