REMONT KONSERWATORSKI BARAKÓW ŁAŹNI I KOMÓR GAZOWYCH
Działalność niemieckiego obozu koncentracyjnego w Lublinie rozpoczęła się jesienią 1941 r. wraz z osadzeniem tu radzieckich jeńców wojennych. Więźniowie sami wznosili budynki, w których byli lokowani, brak było wystarczającej ilości urządzeń sanitarnych. Początkowo obowiązkowe kąpiele dezynfekcyjne odbywały się w drewnianych beczkach wypełnionych wodą z lizolem. Budowa baraków, które na planach z lipca 1942 r. określane są mianem odwszalni, a dopiero klika miesięcy później łaźniami, zakończyła się w drugiej połowie 1942 r. Barak nr 41 pełnił funkcję łaźni męskiej, a barak nr 42 żeńskiej. Obiekty mieściły m.in. szatnię (rozbieralnię)
fryzjernię, pomieszczenie z prysznicami oraz komory dezynfekcyjne. W baraku nr 41 dezynfekcję przeprowadzano za pomocą cyklonu B, w baraku nr 42 używano gorącego powietrza. Ze względu na duże ilości odzieży do dezynfekcji, w sierpniu 1942 r. podjęto decyzję o wzniesieniu kolejnego obiektu, którego projekt w trakcie realizacji uległ zmianie
i budowane komory gazowe nie miały służyć już tylko dezynfekcji, ale i eksterminacji.
Obiekt postawiono na tyłach baraku nr 41. Komora przygotowana do stosowania cyklonu B została podzielona na dwie mniejsze, tak aby
w jednej można było dodatkowo wykorzystywać tlenek węgla. Umożliwiał to system rur zamontowanych tuż nad posadzką, przez które przeszkolony esesman wpuszczał do pomieszczenia gaz. Niedługo później do istniejących komór z lewej strony jeszcze jedną, tzw. dużą komorę przystosowaną do użycia tylko tlenku węgla. Komory zamykały ciężkie, metalowe drzwi z wziernikiem umożliwiającym zaglądanie do środka. W komorach gazowych zabijani byli przede wszystkim Żydówki i Żydzi, którzy według kryteriów SS, nie nadawali się do pracy. Do późnej wiosny 1943 r. uśmiercano tu także wyselekcjonowanych z obozowego szpitala chorych mężczyzn innych narodowości, w większości Polaków.
Remont baraku nr 42 był podzielony na dwa etapy. Pierwszy etap (od lipca do grudnia 2014 r.) obejmował konstrukcję obiektu, w drugim (od sierpnia do grudnia 2016 r.) prowadzone były prace konserwatorskie. W przypadku baraku nr 41 zarówno roboty budowlane, jak i prace konserwatorskie były prowadzone równolegle od lutego 2019 r. do października 2020 r. Drewniane elementy baraków zdemontowano, uzupełniono ubytki, wzmocniono
i zaimpregnowano. W baraku nr 42 wykonano nowe fundamenty, natomiast fundamenty baraku nr 41 podbite w latach 60 naprawiono
i wykonano izolację. W obu obiektach wymieniono drewniane podwaliny oraz pokrycie dachów z papy. Tynki oraz posadzki
w barakach oraz budynku komór gazowych oczyszczono i zdezynfekowano, podklejono krawędzie pęknięć i odspajające się fragmenty, a miejsca uzupełnień zaznaczono obniżeniem powierzchni w stosunku do oryginału. Konserwacji poddano również drewnianą stolarkę drzwiową, betonowe wanny oraz metalowe elementy wyposażenia baraków. W budynku komór gazowych wymieniono wtórne, przypadkowe wypełnienia ścian na historyczne cegły osadzone na zaprawie o kolorystyce innej niż oryginalna. Wykonano izolację poziomą ścian za pomocą iniekcji, a zarysowane fragmenty wzmocniono metalowymi ściągami.
Łącznik pomiędzy barakiem nr 41 a bunkrem komór gazowych prawdopodobnie został wybudowany pod koniec lat 40. z elementów powstałych z rozbiórki innych baraków, przez co sprawiał wrażenie integralnej części obiektu pochodzącej z okresu funkcjonowania obozu (podobnie zadaszenie komór). Aby podkreślić wtórny charakter konstrukcji, łącznik został wykonany na nowo. Ceglaną podmurówkę zastąpiła betonowa, a drewniane deskowanie ścian wykonano w poziomie, w kolorze czarnym. W analogiczny sposób ponownie wykonano dobudówkę, w której eksponowany jest piec do ogrzewania powietrza.
Uzupełnienie powyższych prac stanowią podjazdy do baraków oraz podesty, których konstrukcja jednocześnie ułatwia poruszanie się po obiekcie, eksponuje fragmenty historycznych posadzek oraz chroni powierzchnie znajdujące się na trasie zwiedzania.
Prowadzenie prac remontowych wpływa nie tylko na stan zachowania obiektów, ale stwarza również możliwość pozyskania nowych zabytków ruchomych. Rozbiórka elementów obiektu oraz wykonane wykopy odsłaniają przedmioty schowane przed ludzkim okiem przez lata. W przypadku baraku nr 42 najciekawszym znaleziskiem był ukryty w szparze betonowej posadzki pomieszczenia z prysznicami, odlany ze stopu cyny, owalny medalik z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z jednej strony oraz Świętego Józefa z Jezusem z drugiej. Remont baraku nr 42 wzbogacił zbiory muzeum o 38 obiektów ruchomych. Z kolei remont baraku nr 41 dostarczył do zbiorów kolejnych 88 obiektów. Należą do nich m.in.: belki konstrukcyjne ze znakami ciesielskimi, metalowe elementy wyposażenia budynku, cegły, koło wagonika kolejki torowej, nabój do pistoletu Mauser, łuska karabinowa Mosin oraz trzy fragmenty kartek z tekstem w języku hebrajskim. Ponadto grupa 30 sztuk przedmiotów użytku osobistego: stalowe klucze, grzebienie, fragment oprawki okularów, guziki, wieczko z pojemnika po aspirynie, moneta niemiecka o nominale 10 Pfennigów z 1942 r. oraz moneta polska 5 groszy z 1936 r., stalowa łyżka stołowa, garnki, butelki o pojemności 0,5 l i 0,25 l, dwie buteleczki apteczne. Przedmiotami o dużej, nie tylko historycznej, wartości są dwie sztuki złotej biżuterii.
Choć głównym celem prac remontowych jest zatrzymanie destrukcji, naprawa uszkodzeń i zabezpieczenie obiektów przed powstawaniem kolejnych zniszczeń, to umożliwiają one też udostępnienie budynków jak najszerszej grupie zwiedzających. Jest to realizowane nie tylko poprzez ograniczanie barier architektonicznych, ale także edukowanie, w jak dużym stopniu obiekty pozostały niezmienione, o czym świadczą wizualne i materiałowe rozgraniczenia pomiędzy oryginalnymi i wtórnymi elementami wprowadzonymi do obiektów w czasie prac. Ponadto badania i dokonane znaleziska dostarczają nowych informacji zarówno o samym obiekcie, jak i ukrytych w nim przedmiotach, będących świadkami minionych wydarzeń oraz nośnikami wartości historycznych i emocjonalnych.
Zakończył się generalny remont konserwatorski jednego z najważniejszych zabytków związanych z historią niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku – baraku łaźni męskiej (nr 41) i przylegającego do niego bunkra z komorami gazowymi. Są jedynym zachowanym tego typu obiektem służącym do masowej eksterminacji więźniów w ramach akcji „Reinhardt”. Jednocześnie po raz pierwszy w historii Państwowe Muzeum na Majdanku otworzyło dla zwiedzających wnętrze baraku łaźni żeńskiej (nr 42), w którym prace konserwatorskie realizowane były w poprzednich latach.
Anna Alberska, Miejsce Pamięci Majdanek