O HISTORII MIEJSC POOBOZOWYCH
I PRZYSZŁOŚCI
MUZEÓW MARTYROLOGICZNYCH
Wiesław Wysok, Państwowe Muzeum na Majdanku
Wydarzenie to było głównym punktem programu obchodów jubileuszu 75-lecia utworzenia tej instytucji – najstarszego muzeum martyrologicznego w Europie urządzonego na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego. Konferencja adresowana była nie tylko do środowiska muzealników, ale także do badaczy akademickich, przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych.
W założeniach ideowych konferencji podkreślono, że muzea martyrologiczne usytuowane w miejscach historycznych na terenach obozów z okresu II wojny światowej warstwie materialnej i ontologicznej stanowią połączenie trzech odrębnych i jednocześnie wzajemnie się przenikających bytów, a mianowicie. „obóz – miejsce – muzeum”. Ta użyta w tytule konferencji triada pojęciowa wydaje się bowiem kluczowa dla debaty o specyfice muzeów martyrologicznych, ich narracjach, oddziaływaniu i postrzeganiu, innymi słowy o tym, jak w takich instytucjach prezentowana jest przeszłość. „Obóz” to przede wszystkim historia zbrodni, losy więźniów, ich prześladowanie i eksterminacja. To również materialne pozostałości zabudowań oraz lepiej lub gorzej zachowane w terenie ślady historyczne. Relikty te, będąc fragmentami obozów, przynależą jednocześnie do miejsca, w sensie „miejsca po”, które ma własną historię i jest dzisiaj palimpsestem kulturowym z kilkoma warstwami pamięci. Pozornie może się wydawać, jak pokazuje przykład posiadającego dużą liczbę obiektów historycznych Muzeum na Majdanku, że obóz i miejsce to jedno. Jest jednak inaczej, co ilustruje miejsce pamięci w Sobiborze, w którym nie zachowały się budynki obozowe (zostały zniszczone lub rozebrane), ale jest teren byłego niemieckiego obozu zagłady, a więc miejsce po, przeobrażone najpierw przez sprawców ludobójstwa, następnie przez przyrodę i różne powojenne działania (budowa pomnika) lub ich brak. Dochodzi do tego forma „muzeum”, które w tej triadzie pełni funkcję medium, ale też instytucjonalnej nadbudowy. Obóz i miejsce, często tylko ich część, są jego składnikami, poddawanymi w większym lub mniejszym stopniu procesom muzealizacji.
W dniach 7–9 października 2019 r. odbyła się w Lublinie ogólnopolska konferencja naukowa "Historia w przestrzeniach pamięci. Obóz – miejsce – muzeum", zorganizowana przez Państwowe Muzeum na Majdanku.
Zdjęcia w tym artykule dzięki uprzejmości Państwowego Muzeum na Majdanku