STRAŻNICY ZBIORÓW
Jolanta Hercog, ŻIH
“Zostałem mianowany strażnikiem zbiorów. To ja ukryłem materiał. Poza mną nikt nie wiedział. Powiedziałem o tym miejscu jedynie mojemu przyjacielowi Herszowi Wasserowi, któremu podlegam. Materiał jest dobrze schowany. Oby się tylko zachował – będzie to najpiękniejsze i najlepsze, czego dokonaliśmy w tych okrutnych czasach” - zapisał Lichtensztajn 31. lipca 1942 r.
Z kilkudziesięciu członków grupy Oneg Szabat wojnę przeżyło tylko troje: Rachela Auerbach oraz Bluma i Hersz Wasserowie.
Jesienią 1944 roku w Lublinie utworzony został Centralny Komitet Żydów w Polsce, przy którym powołano Centralną Żydowską Komisję Historyczną. Jej zadaniem było zbieranie dokumentów oraz relacji osób ocalałych z Zagłady. Komisja gromadziła dokumenty, archiwalia, książki, zdjęcia, dzieła sztuki, przedmioty o wartości historycznej odnajdowane po ofiarach, a także opracowywała i udostępniała materiały dowodowe mogące pomóc w ściganiu niemieckich zbrodniarzy wojennych.
5 maja 1945 roku Filip Friedman, dyrektor CŻKH zwrócił się do Hersza Wassera:
„Zwracam uwagę, że najważniejsze materiały są u Was w zasypanych zbiorach archiwalnych i teraz byłaby najlepsza okazja. by wystąpić do CKŻP z żądaniem, by sfinansowano jak najprędzej te rozkopy”.
Miesiąc później Hersz Wasser poruszył temat wydobycia Archiwum Ringelbluma na posiedzeniu prezydium. Powołano trzyosobowy komitet, który podjął się odnalezienia dokumentów w ruinach Warszawy.
4 sierpnia Wojewódzka Komisja Historyczna w Warszawie zwróciła się do Biura Odbudowy Stolicy:
Niniejszym uprzejmie prosimy o wydanie zezwolenia na przeprowadzenie prac wykopaliskowych na terenie domów przy ul. Nowolipki Nr. 68 i Sto-Jerskiej 34 /teren b. ghetta w Warszawie/.
Wyjaśniamy, że w podziemiach wymienionych domów zakopane są archiwa historyczne, dotyczące życia Żydów w okresie okupacji niemieckiej, a stanowiące własność Żydowskiej Komisji Historycznej w Warszawie.
Jednocześnie zapytujemy czy B.O.S mógłby nam przyjść z techniczną pomocą w formie dostarczenia Brygad Pracy.
Zaznaczamy, że całkowity koszt robót poniosłaby Wojew. Żyd. Komisja Historyczna w Warszawie.
Kierownik:
Mgr. H. Wasser
W pierwszych dniach sierpnia 1942 roku, podczas wielkiej akcji likwidacyjnej warszawskiego getta, nauczyciel Izrael Lichtensztajn wraz z uczniami Nachumem Grzywaczem i Dawidem Graberem zakopali w piwnicy szkoły im. Bera Borochowa pierwszą część Podziemnego Archiwum Getta Warszawy. W ocynkowanych pudłach ukryli Archiwum stworzone przez dr. Emanuela Ringelbluma i grupę Oneg Szabat.
Testament Izraela Lichtenszteina.. ŻIH