„Przegląd Lekarski – Oświęcim”
medycyna za drutami
Medycyna w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych ma bogatą literaturę zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Krakowie badania nad medycznymi, psychologicznymi i społecznymi następstwami wojny i obozów śmierci rozpoczęto w latach 50. XX wieku, a ich owocem jest „Przegląd Lekarski – Oświęcim” (PL O) – unikatowa publikacja o ogromnej wartości naukowej i historycznej.
Badania, których wyniki zostały opublikowane w PL O, zainicjowali krakowscy lekarze – byli więźniowie obozów koncentracyjnych. Przedsięwzięciu patronowało Towarzystwo Lekarskie Krakowskie (TLK), kierowane kolejno przez prof. Józefa Bogusza, prof. Marię Rybakową i prof. Igora Gościńskiego. Badania prowadzono w Klinice Psychiatrycznej Akademii Medycznej w Krakowie, później w Zakładzie Patologii Społecznej Katedry Psychiatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod kierunkiem prof. Zdzisława J. Ryna.
Uczestniczyli w nich lekarze i psycholodzy: Andrzej Jakubik, Małgorzata Dominik, Elżbieta Leśniak, Roman Leśniak, Józef K. Gierowski, Janusz Heitzman i Aleksander B. Skotnicki. Wyniki badań przedstawiono w 460 publikacjach.1 Pionierskie prace zapoczątkowały m.in. długofalowe badania nad psychiatrycznymi aspektami tzw. KZ syndromu – zespołu poobozowego, zaliczanego obecnie do zespołu stresu pourazowego
Wkrótce po rozpoczęciu wspomnianych badań zaczęły się ukazywać zeszyty PL O. Zespół redakcyjny tworzyli: prof. Józef Bogusz (1904–1993),2 prof. Antoni Kępiński (1918–1972),3 dr n. med. Stanisław Kłodziński (1918–1990)4,5 i mgr Jan Masłowski (1931–2012),6 który zajął miejsce po dr. Piotrze Bożku. Bliskim współpracownikiem redakcji był prof. Zdzisław J. Ryn. Dwóch członków zespołu miało własne doświadczenia obozowe: prof. Kępiński był więźniem obozu koncentracyjnego w Miranda de Ebro w Hiszpanii, a dr Kłodziński trafił do obozu Auschwitz Birkenau, gdzie jako sanitariusz pomagał więźniom i skąd w styczniu 1945 roku, podczas likwidacji obozu, został przetransportowany do obozu Mauthausen.
Z upływem czasu PL O stał się jednym z najważniejszych źródeł wiedzy o patologii wojny i obozów koncentracyjnych.
W latach 1961–1991 ukazało się 31 tomów o łącznej objętości 7200 stron, zawierających około 1050 prac 477 autorów. Obejmowały one wiele działów tematycznych, najważniejsze to: zagadnienia lekarsko prawne i filozoficzno etyczne, systemy eksterminacji, aspekty zdrowotne więźniów, w tym choroba głodowa i eksperymenty pseudomedyczne, represje wobec inteligencji, martyrologia dzieci, kwestia odszkodowań, martyrologia Polaków, Żydów, Cyganów, Rosjan i więźniów innych narodowości, a także biografie lekarzy więźniów i lekarzy funkcjonariuszy.
PL O jest dziełem unikatowym w skali światowej, dwukrotnie nominowanym przez Senat RP do Pokojowej Nagrody Nobla (1993, 1994).