Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta

Każin Banda San Pawl, Safi Festa 2020 ħsarat kbar tort tal-artist innifsu bit-teknika mħallta li uża u ċ-ċirkustanzi tal-medda taż-żmien u l-ħsara tal-gwerra. Leonardo huwa famuż għar-ritratt (portrait). L-iżjed sensazzjonali huwa l-Mona Lisa, La Gioconda (1503- 13, Louvre), bil-pajsaġġ qrib Arezzo bix-xmara u l-pont Ruman, u fid-distanza l-balze jew kalanka għoljiet rotob u bajdana. Ritratti oħra huma Ginevra Benci (c.1474, National Gallery, Washington); ritratt ta’ tfajla La Belle Ferronnière (c.1495, Louvre); ritratt ta’ Cecilia Gallerani: Tfajla bl-Ermin (1488-90, Czartoryski Muzeum, Krakow) u Ritratt ta’ Mużiċista (c.1485, Pinacoteca Ambrosiana, Milan). Dawn ir-ritratti u oħrajn bħalhom kienu l-mudelli li ħares lejhom u interpreta Raffaello waqt il-waqfa tiegħu f’Firenze. Leonardo kien famuż għall-mod li pitter il-Madonna u l-Bambin, għall-psikoloġija li wera biex interpreta l-maternità, b’tant ġentilezza, dolċezza u grazzja, elementi li sfrutta Raffaello bħala ‘Madonniere’. Leonardo famuż bil-mod li pinġa u pitter is-Sagra Familja, speċjalment dik nukleari: Sant’Anna, il-Madonna, il-Bambin u San Ġwann f’sens ta’ garigor, jew ċrieki minsuġa flimkien, jew aħjar vortiċi ta’ sbuħija immensa. Din il-kompożizzjoni tissejjaħ Manjerista ferm bikrija. Il-vortiċi Leonardo studajhom, josserva l-ilma biex ipitter id-Dilluvju. Xogħol ieħor li juri l-iżvilupp stilistiku Manjerista huwa s-San Giovannino (1505-7 jew 1513-16, Louvre), u millkopji li fadlilna, il-‘Leda’. Il-pittura ta’ San Giovannino tippreżentalna emafrodita f’sepentinata espliċita li ma tħalli l-ebda dubju li Leonardo kien żviluppa lingwaġġ espliċitu Manjerista. Il-pittura ta’ San Ġlormu (1480-2, Pinacoteca Vaticana, Ruma) fiha komplessità psikika u psikoloġika. F’kontapposto, ir-relazzjoni bejn il-qaddis u l-iljun hija verament profonda fejn il-ħalq tal-iljun u l-ħalq talqaddis jinħassu jidħlu f’xulxin f’konverżazzjoni intima. Iżda l-iżjed li jimpressjona huwa s-sider ta’ San Ġlormu li fi studju patoloġiku jidher trasparenti (bħal taħt X-ray) u wieħed jista’ jara bejn il-kustilji u jħoss it-turment divin, il-kumpless tal-ħtija għax offenda lil Alla. Leonardo jissemma għall-enkawst: il-Battalja ta’ Anghiari (1505), iddokumentata f’kopji (eż. it-Tavola Doria, 1503-40, minn artist anonimu u partikularment ilkopja li pitter Rubens: il-Battalja għall-Istandard (1603, Louvre), famuża mad-dinja. Leonardo huwa famuż għall-istudju taż-żiemel u l-istatwa ekwestra. Ħadd qatt ma pinġa żiemel bilmajjestrija li kellu Leonardo, lanqas Stubbs. Leonardo pinġa ż-żiemel fuq żewġ saqajn, fuq tlieta, fuq dahru, fuq rasu, ferħan u mdejjaq, feroċi, sferrat u trankwill. Fi skizz għall-monument ekwestru ta’ Sforza (kollezzjoni Irjali, Windsor) juri l-ħila tiegħu ta’ ġenju. MICHELANGELO Michelangelo (1475-1564) kellu ħajja twila għax miet ta’ 89 sena, l-itwal karriera artistika fost sħabu. Kien skultur, pittur, arkitett, draughtsman, poeta u filosfu. Studja l-pittura taħt Ghirlandaio, u l-iskultura fil- Ġnien tal-Medici taħt Bertoldo. Bertoldo kien l-istudent ta’ Donatello u għalhekk Michelangelo, bil-ġenju tiegħu, ħa l-post ta’ Donatello f’Firenze. Michelangelo kien jgħin lil Bertoldo biex jirrestawra l-kollezzjoni statwarja Klassika tal-Medici fil-ġnien tagħhom fejn attwalment hemm il-Mużew tal-Arkeoloġija fejn il-knejjes ta’ San Marco u Santa Annunziata, biswit l-Ospedal degli Innoċenti. Kien hawn li Michelangelo rawwem imħabba kbira għall-istatwarju Greco-Ruman u l-istil għall-antica. Ir-riżultat dirett kien il-Bakku (1496-97, Bargello, Firenze) li skont il-kronisti l-artist daħaq bl-ammiraturi tiegħu għax qalilhom li din l-istatwa kienet vera antika. L-istorja tirrakkonta li l-iskultur kien ħammiġha taparsi nstabet taħt it-trab wara skavi li saru. Fil-Battalja tal-Lapiti u ċ-Ċentauri (1492, Casa Buonarroti) Michelangelo ħoloq riliev fl-irħam influwenzat minn xogħol bl-istess suġġett ta’ Bertoldo iżda l-istil huwa għall-antica. Michelangelo kien jgħid li r-riliev baxx u dak għoli mhux eżattament skultura, għax skultura vera suppost tkun a tutto tondo. Dan l-argument kien jużah biex jiskredita xi rivali, iżda l-iskulturi Fiorentini ta’ żmienu u warajh kienu esperti fil-qasam ta’ riliev baxx, inkluż Soldani Benzi u Pietro u Ferdinando Tacca li ħadmu kapolavuri, speċjalment f’xi ventartali. Michelangelo kien ukoll jinsisti, bħala statwarju, li l-forza fl-iskultura għandha toħroġ minn ġewwa l-blokka, mill-materja. Henry Moore rrepeta l-istess asserzjoni u qal li l-iskultur irid joħroġ the force within. Michelangelo huwa rinomat li kien kważi juża l-blokka kollha tal-irħam, fis-sens li kien inaqqax qrib il-qoxra. Tant hu hekk li meta ngħata l-blokka biex inaqqax id-Davide (1501-04, Accademia, Firenze), huwa kien l-uniku skultur li ma qatax qalbu blgħamla tal-irħama u rnexxielu joħroġ il-figura klassika mingħajr diffikultà. Is-suċċess ta’ din il-kummissjoni kompettiva kien stravolġenti. Id-Davide huwa meqjus li laħaq il-livelli li kisbu l-iskulturi Griegi u Rumani tażżmien Klassiku. David sar is-simbolu ta’ Firenze, li kien irnexxielha tegħleb bil-forza l-bliet kollha ta’ madwarha. L-istatwa fiha tant forza dinamika li saret sinonima mal-belt għax saret immaġni eterna ta’ kuraġġ fiżiku u spiritwali. Interessanti li dan il-kapolavur jitqabbel bħala viżjoni ma’ dak bl-istess suġġett ta’ Donatello u Verrocchio. Michelangelo pitter it-Tondo Doni (1503-04, Uffizi, Firenze) bis-suġġett is-Sagra Familja bħala rigal għattieġ ta’ Angolo Doni u Maddalena Strozzi, li Raffaello kien mitlub ipitter ir-ritatt għal din il-koppja. Ixxogħol ta’ Michelangelo kiseb is-suċċess tad-Davide u influwenza bil-bosta, speċjalment lill-Manjeristi. Ilkompożizzjoni bil-figuri f’torsjoni bħal garigor, l-ilwien ikanġu (shot colours), il-moviment triangulari, il-forma piramidali, l-engima tal-figuri maskili nudi għall-antika u l-Bakku bħala San Giovannino jindikaw espliċitament ittendenzi Manjeristi u l-bidla radikali tas-suġġett f’tondo 123

Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta | Page 125