Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta

Każin Banda San Pawl, Safi Festa 2020 Ir-Rinaxximent f’Firenze Leonardo, Michelangelo, u Raffaello E. V. Borg Ir-Rinaxximent f’Firenze kien żmien jew ekopa speċjali, partikolari u unika, iżda wieħed jinduna li billi l-Italja kienet maqsuma fi stati bliet, kien hemm ċentri oħra mxerrda fil-pajjiż li kellhom arti u kultura Rinaxximentali li tikkompeti ma’ dik Fjorentina: Pisa, Lucca, Siena, Ruma, Urbino, Mantova, Ferrara, Verona, Turin, Genova, Milan, Venezja u bliet oħra. Dawn l-ibliet kienu ddominati minn familji nobbli u sinjuri li biex ikunu jistgħu jikkompetu u juru munifiċenza, kienu jistimulaw iċ-ċerimonja, ir-ritwal u l-kollezzjonijiet tal-arti, jistiednu skulari, umanisti, artisti u jrawmu qorti nieqsa minn xejn. Kienu jistiednu nani u annimali sbieħ bħall-ġiraffi u l-leopardi. Kien żmien il-merċenarji u li tqabbad condottiere biex jiġġilidlek kontra l-għadu tiegħek u tħallsu bil-fjorini tad-deheb. Hekk ir-Rinaxximent kien imxerred f’ħafna bliet Taljani. Il-Medici, l-Isforza, il-Gonzaga, l-Este, il- Montefeltro, il-papiet u familji nobbli oħra kienu l-ixprun biex titkattar il-kultura, l-arti, l-ekonomija u l-kummerċ. L-istat belt kien mirfud mill-merkanti, in-negozjanti, il-bankiera, in-nies tas-snajja’, u l-industrija tat-tessuti – ħarir, xoqqa, suf, qoton u drappijiet fini, bħad-damask u l-brokkard. Is-suq kien varjat u kien jinkludi twapet, ġojjellerija, ħwawar u kull xorta ta’ ġid. L-ekonomija kienet megħjuna mis-swieq u l-fieri. Introduzzjoni Leonardo (1452-1519), Michelangelo (1475-1564) u Raffaello (1483-1520) jitqiesu bħala triumvirat, li flimkien jikkaratterizzaw ir-Rinaxximent Għoli. Jien insostni li dan it-terminu huwa vag jew ivvintat; tant hu hekk li jekk ngħarblu sew il-lingwaġġ ta’ dawn il-mastri nsibu differenzi bażiċi fil-viżjoni, fil-kunċett u fit-teknika u l-istil. Naturalment l-istudju umanistiku jsaħħaħ ilħoloq ta’ bejniethom. Bħala eżempju ċar nixtieq nirreferi għal Michelangelo li juri viżjoni differenti bejn il-lingwaġġ użat fis-saqaf tal-Kappella Sistina: il-Ktieb tal-Ġenesi meta mqabbel ma’ dak ta’ L-Aħħar Ġudizzju fuq il-ħajt tal-artal maġġur, fl-istess spazju. Naturalment bejn is-saqaf (1508-12) u l-ħajt (1536-1541) hemm 24 sena differenza u ż-żminijiet kienu nbidlu radikalment. Ir-riforma u l-kontrariforma nisslu f’Michelangelo dubji kbar ta’ fidi u għalhekk il-lingwaġġ jinbidel minn kult ta’ sbuħija, armonija u bilanċ, għal kult ta’ disperazzjoni, kruha u instabbiltà. Michelangelo ħassu qiegħed jimxi fuq irramel. Immaġina, jekk il-lingwaġġ inbidel fl-istess artist, kemm iżjed jinbidel jekk inqisu t-tnejn l-oħra. Il-karattru ta’ dawn it-tliet mastri huwa kontrastanti u konfliġġenti. Leonardo, f’serje ta’ artikli li ktibt għal gazzetta lokali, immaġinajtu għaddej minn għalqa qamħ mas-segwaċi tiegħu jiddiskuti b’mod raġunat u kalm. Kien bniedem għaref u soċjevoli, xjentifiku u matematiku, sistematiku u metikoluż. X’aktarx kien flemmatiku u paċenzjuż, u dawn l-elementi jinħassu fil-lingwaġġ pittoriku u forsi l-aqwa eżempju ta’ dan huwa L-Aħħar Ċena. Il-kelma użata biex tiddeskrivi l-karattru ta’ Michelangelo kienet ‘terribbiltà’. Kien bniedem koleriku u melankoliku. Inħobb nuża l-kelma ‘sweet melancholy’ biex niddiskrivi l-bażi tal-kreattività ta’ dan il-ġenju. Forsi l-aqwa mod biex wieħed jirrikonċilja dawn iżżewġ faċċati biżżejjed wieħed jirrelata u jikkuntrasta l-Pietà tal-Vatikan u r-Rondanini Pietà, f’Milan. Il-karattru ta’ Raffaello kien ġenjali, soċjevoli, kalm u ġeneralment stabbli u kuntent. Huwa l-bniedem sangwin. Ukoll f’dan il-każ tgħaddi differenza kbira bejn il- Madonni li pitter Raffaello, li huma l-grazzja u s-sbuħija inkarnata, u Il-Ħarba ta’ San Pietru mill-Ħabs fl-‘istanze’ tal-Vatikan. Din tal-aħħar hija pittura espressjonista fi stil kromatiku artab Venezjan waqt li l-Madonni ta’ Raffaello huma eżempju ta’ stabbiltà, kalma u paċi. Ma’ dawn id-differenzi fil-karattru rridu nqisu d-differenza fl-età, għalkemm kontemporanji. Leonardo twieled ġenerazzjoni (23 sena) qabel Michelangelo. Leonardo miet ta’ 67 sena. Bejn Michelangelo u Raffaelo hemm biss 8 snin jifridhom, iżda waqt li Michelangelo miet ta’ 89 sena, Raffaello miet relattivament żgħir, ta’ 37 sena. Għalkemm Raffaello kien ġenju tassew prekoċi, Michelangelo, li kien tant prolifiku, baqa’ jaħdem salmewt u ħoloq tant xogħol validu u influwenti. Meta Papa Ġulju II ikkommissjona x-xogħol tas-saqaf fil-Kappella Sistina lil Michelangelo u s-Swali tas-Senjatura lil Raffaello fl-1508, Michelangelo kellu 32 sena waqt li Raffaello kellu biss 25 sena. Michelangelo kien għajjur u ma ried lil ħadd jgħinu. Meta Giulio Romano pprova jaħdem miegħu, Michelangelo ma aċċettax. Michelangelo kien buruż. Meta sab l-impalkatura lesta biex jaffreska s-saqaf tal- Kappella Sistina, ma ħax gost u insista li jżarma u jagħmel 121

Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta | Page 123